ranea
kuhu ahurea (takenga mai: kuhu - to go into, to join)
urutau ~nga
kanorau pakeke
wā mukuhara (takenga mai: wā - time; muku - to wipe out, delete; hara - crime, offence)
ipukarea
mātai tikanga
hangarau arotau (kupu kē atu: hangarau tika)
mātai whaipara tangata (takenga mai: mātai - to study, inspect, examine; whaipara - remains, remnant; tangata - human being)
taonga
waiaro
mana moana
authority to manage, direct or control
mana whakahaere
authority, power and dignity of a person
mana tangata
whakataunga tōtahi (takenga mai: tōtahi - single, solitary)
whanonga
whakapono ~tia
rītaha (takenga mai: rītaha - to lean on one side) (kupu kē atu: haukume)
haukume (takenga mai: haukume - to pull) (kupu kē atu: rītaha)
kākano rua (takenga mai: kākano - descent, stock, lineage) (kupu kē atu: tikanga rua)
ira tāhūrua (kupu kē atu: ira weherua)
momo matarua
whatunga pakihi
hononga pakihi
Karaitiana (takenga mai: He kupu mino.)
panoni ~hia ~tanga
ihokiri (takenga mai: iho - essence, essential quality, nature, inner core; kiri - person, self) (kupu kē atu: āhua, wairua)
hinonga ohaoha
rōpū ohaoha
whanaketanga tamariki
mōtika tamariki
chronology, chronological order
raupapatanga wā
kirirarau ~tanga (takenga mai: kiri - person, self; rarau - settle down, remain, take root)
rangatohe mōtika porihanga
mōtika porihanga (kupu kē atu: mōtika kirirarau)
kaiākiri (kupu kē atu: riri tara ā-whare)
rerenga āhuarangi
pakanga taungaungau (takenga mai: taungaungau - to wrangle, bicker, squabble; tau - indicating reciprocal action; tau - to attack) (kupu kē atu: pakanga kōpeke)
collective action, collective stance
tū kiritōpū (takenga mai: tū - stance, to fight or oppose; kiri - person, self; tōpū - as a group) (kupu kē atu: kawenga kiritōpū)
collective contract, collective agreement
kirimana tōpū (kupu kē atu: kirimana takimaha)
haepapa kiritōpū (kupu kē atu: haepapa takimaha)
mōtika kiritōpū
kiritōpū ~tanga (takenga mai: kiri - person, self; tōpū - as a group, combined, united) (kupu kē atu: tōpūtanga, takimaha)
tātāmi a tauiwi
colonise, colonisation, oppress, suppress
tāmi ~a ~tanga (takenga mai: tāmi - repress, suppress) (kupu kē atu: taipūwhenua, taipūwhenuatanga)
colonise, colonisation, oppress, suppress
taipūwhenua ~tanga (kupu kē atu: tāmi)
manatāmi (takenga mai: mana - power, authority; tāmi - colonise, repress, suppress)
whāinga tauhokohoko (kupu kē atu: whāinga arumoni)
whāinga arumoni (kupu kē atu: whāinga tauhokohoko)
hononga tauhokohoko
hapori
whakatairite ~a (kupu kē atu: whakataurite)
whakataurite ~a (kupu kē atu: whakatairite)
whakataetae ~tia
whakatatū taututetute
taututetute (kupu kē atu: taupatupatu, taukumekume)
whakapono taupatupatu
whakaaro taupatupatu
uara taupatupatu
tatūnga tukipū (takenga mai: tatūnga - resolution, decision; tukipū - general, widespread, broad) (kupu kē atu: tatūnga tokitoki)
tatūnga tokitoki (takenga mai: tatūnga - resolution, decision; tokitoki - without exception) (kupu kē atu: tatūnga tukipū)
hua (kupu kē atu: otinga, putanga)
mana kiritaki
mōtika kiritaki
continuous occupation (of land), burning fires of occupation
ahikāroa (kupu kē atu: ahikā)
continuous occupation (of land), burning fires of occupation
ahikā (kupu kē atu: ahikāroa)
pakihi ā-ohu
whakaaro arohaehae
puni whanokē (takenga mai: puni - company of people; whanokē - peculiar, weird, unusual, eccentric)
mātai tikanga ahurea
cultural appropriation, cultural misappropriation
pāhao ahurea (takenga mai: pāhao - to acquire stealthily)
horahora ahurea
kanorau ahurea
kuneroa ahurea
tuakiri ahurea
pāpātanga ahurea
tikanga ahurea
ahurea
piringa noa (kupu kē atu: moe māori)
whakatau ~ria ~nga
tukanga whakatau
wetetāmi ~tanga (takenga mai: wete - to set free, release, untie, unravel; tāmi - colonise - suppress, repress)
whakarake ~a (kupu kē atu: tuangahere)
panoni hangapori
mātai hangapori (takenga mai: mātai - to study, examine, investigate)
tānga hāhi (takenga mai: tānga - division, company [of people])
whakakoraha
whanake, whakawhanake ~tanga (takenga mai: whanake - to move onwards, to grow, to develop)
disagreement, tension, quarrel, discord
whakatete ~a (kupu kē atu: taukumekume)
mōrehu kāinga-kore
kanorau ~tanga (takenga mai: kano - colour, sort, kind, seed, texture; rau - many) (kupu kē atu: matahuhuatanga, matatini)
diversity of sexual orientation
kanorau hōkakatanga
ahurea awenui (takenga mai: awe - strength, power, influence; nui - big, large) (kupu kē atu: ahurea whakatuanui)
dominant group of people, dominant tribe
iwi awenui (takenga mai: awe - strength, power, influence) (kupu kē atu: iwi whakatuanui)
panoni ohaoha
hapori ohaoha
whanaketanga ohaoha
pāpātanga ohaoha
mātai ōhanga
heke (~nga) atu
hononga kare ā-roto
pāpātanga taiao
ōrite
manarite ~nga (kupu kē atu: ōritetanga)
tautika
ritenga matatika
ethical standard, moral standard
paerewa matatika
ethics, ethical, moral, morality
matatika (takenga mai: matatika - right, straight)
kanorau mātāwaka (kupu kē atu: kanorau ā-iwi)
mātāwaka
kuneroa ~tanga (takenga mai: kune - to swell, grow; roa - to be a long time) (kupu kē atu: kukuwha)
porihanga aukati
manu kaewa (takenga mai: manu - bird; kaewa - to wander, roam)
tipu taupūtanga
rāwaho (kupu kē atu: tauwhenua, manene, whakawaho)
kōrero pono
tōkeke
rongo tipatipa (takenga mai: rongo - news, report; tipatipa - false, lying, untrue, fake) (kupu kē atu: hau meho)
false information, disinformation, misinformation
kōrero horihori (kupu kē atu: kōrero parau, kōrero meho)
hononga ā-whānau
porihanga whakaapaapa (takenga mai: whakaapaapa - layered; apa - layer; apa - slave, servant)
foreign affairs, external affairs, international affairs
take tāwāhi (kupu kē atu: take rāwaho)
ahurea rāwaho
hononga ōkawa
(whaka) wātea ~tanga (kupu kē atu: herekore)
herekore (takenga mai: here - to restrict; kore - negative) (kupu kē atu: wātea)
manawhiri whakapono (takenga mai: mana - power, authority; whiri [whiriwhiri] - to choose)
manawhiri kōrero (takenga mai: mana - power, authority; whiri [whiriwhiri] - to choose)
kanorau ā-ira
irahuri (takenga mai: ira - gender; huri - to change)
tuakiri ā-ira
irakē (takenga mai: ira - gender; kē - indicating difference)
whakapapa ~tia
matawhenua
tauhokohoko ao whānui
hapori ao whānui
ahurea o te ao
ōhanga ao whānui
whakaaotanga
governance, authority to govern
mana urungi (takenga mai: urungi - to steer, navigate) (kupu kē atu: mana kāwana, mana whakatere, kāwanatanga [kupu mino])
kaitiakitanga
Hinerū (takenga mai: He kupu mino.)
kōrero mauāhara
taearo (takenga mai: tae [taera] - sexual attraction; aro - to be inclined toward)
wahine moe tāne
tāne moe wahine
tumu kōrero o mua (kupu kē atu: kaimātai hītori)
hītori (takenga mai: He kupu mino.) (kupu kē atu: tāhuhu kōrero, kōrero o mua, kōrero o nehe)
haukāinga
home people, to be naturalised, indigenous people
tangata whenua
porihanga kanorite
takatāpui (kupu kē atu: takāpui)
whanaketanga tangata
kuneroa tangata
pāpātanga tangata
mōtika tangata
aronui
Ihirama (takenga mai: He kupu mino.)
tuakiri
taihara
heke (~nga) mai
pāpātanga (takenga mai: pāpā - to affect, touch, strike) (kupu kē atu: pānga)
whakatau mana
porihanga whakauruuru
ahurea taketake
iwi taketake
mōtika iwi taketake
rangatohe mōtika iwi taketake
indigenous species, endemic species
momo taketake
indigenous vegetation, endemic vegetation
tipu taketake (kupu kē atu: otaota taketake)
indigenous, aboriginal, endemic
taketake
individual action, individual stance
tū kiritahi (takenga mai: tū - stance, to fight or oppose; kiri - person, self; tahi - single, one) (kupu kē atu: kawenga kiritahi)
individual contract, individual agreement
kirimana tōtahi (kupu kē atu: kirimana takitahi)
haepapa kiritahi (kupu kē atu: haepapa takitahi)
mōtika kiritahi
kiritahi ~tanga (takenga mai: kiri - person, self; tahi - one) (kupu kē atu: tūkiritahi)
whanaketanga ahumahi
manarite-kore
porihanga tautika-kore
tautika-kore
hononga ōpaki
inherited authority, inherited status
mana whakaheke
tūkinotanga (kupu kē atu: hēnga)
mana whakairo hinengaro
pāhekoheko ~tia (kupu kē atu: taunekeneke)
taunekeneke ~tia (kupu kē atu: pāhekoheko)
internal affairs, domestic affairs
take rāroto
internal migration, migrate internally
heke (~nga) rāroto
rāroto (kupu kē atu: taiwhenua, whakaroto)
hononga taupiri
riri tara ā-whare
Hūrai (takenga mai: He kupu mino.)
hononga ā-whakapapa
porihanga mātauranga
mōtika whenua
pakanga whenua
language development, linguistic development
whanaketanga reo
rongo taketake (kupu kē atu: tatau pounamu)
tatau pounamu (kupu kē atu: rongo taketake)
lean year, year of scarcity, famine
tau nihoroa (kupu kē atu: tau tukuroa)
rangatohe wetehere (takenga mai: wete - to set free; here - restriction)
kāwai heke (kupu kē atu: kāwai whakaheke, hikahika)
papapori raro
porihanga auraki (kupu kē atu: porihanga rīroa)
tokomaha
ahurea (o te) tokomaha
kaiwhakahaere
mārena (takenga mai: He kupu mino.) (kupu kē atu: moe)
papapori waenga
manuheke (takenga mai: manu [manuhiri] - visitor; manu [manu kawea] - wanderer; heke - migrate, migration)
heke ~a ~nga
tokoiti
ahurea (o te) tokoiti
mihinare (takenga mai: He kupu mino.)
mātāwaka matarau (takenga mai: mata - face, countenance; rau - many)
momo matarau
kākano tahi ~tanga (takenga mai: kākano - descent, stock, lineage; tahi - one)
rangatohe (takenga mai: ranga - company of people; tohe - to contend, argue, persist) (kupu kē atu: kuhunga)
kākano maha (takenga mai: kākano - descent, stock, lineage) (kupu kē atu: tikanga maha)
iwi matarau
tuakiri ā-whenua (kupu kē atu: tuakiri ā-motu)
tuakiri ā-motu (kupu kē atu: tuakiri ā-whenua)
taiao māori
matea
negative attitude, ill-disposed
ngākaukino
arumoni-kore (kupu kē atu: huamoni-kore)
rawa whatungarongaro
ira tāhūrua-kore
objective, unbiased, impartial
tapatahi (takenga mai: tapatahi [ngākau tapatahi] – impartial, unbiased)
hapori tuihono
hononga tuihono
whakaaro
organise, organisation, manage, administer
whakahaere ~tia
overpopulation, overpopulated, dense
apiapi (kupu kē atu: opuru)
murunga hara (takenga mai: muru - to wipe out, forgive, absolve; hara - offence, crime, wrongdoing)
rangapū mahitahi
ātete mārire (takenga mai: ātete - to oppose; mārire - peaceful) (kupu kē atu: ātete mauritau)
rangatohe ātete mārire (kupu kē atu: rangatohe ātete rongomau)
uruwhenua (takenga mai: uru - to enter; whenua - country, nation)
rangatohe rongomau
hononga aropā
person of high social class, aristocrat, elite
pūwhero (kupu kē atu: kahurangi)
person of lower class, low born
hauhauā (kupu kē atu: tautauhea)
tuakiri whaiaro
uara whaiaro
haukiri (takenga mai: hau - vitality of a person; hau - breath, wind; kiri - person, self) (kupu kē atu: āhua, whaiaro)
matea kikokiko (kupu kē atu: matea tinana)
tūrangawaewae
pukahu (kupu kē atu: ranea, huhua, humi, makuru)
political belief, political ideology
whakapono tōrangapū
panoni tōrangapū
manawhiri tōrangapū (takenga mai: mana - power, authority; whiri [whiriwhiri] - to choose)
rangatohe tōrangapū
political power, political authority
mana tōrangapū
rerenga tōrangapū
mātai tōrangapū
hononga moe tokomaha
rawakore
ahurea arotini (takenga mai: aro - to be inclined towards, disposed toward; tini - many)
taupori (takenga mai: tau - number; pori - people, tribe)
tipu (o te) taupori
painga tūmataiti
koke (kupu kē atu: kauneke, koke whakamua)
painga tūmatanui
whakaaro o te marea
rāngai tūmatanui
public service, public utility
ratonga tūmatanui
momo ā-iwi
ahurea āniwaniwa
rangatohe āniwaniwa
rebellion, revolution, insurrection
pāhoro ~tia (takenga mai: pāhoro - to take by assault, capture) (kupu kē atu: whana)
rerenga (takenga mai: rerenga - person who has escaped, fugitive, survivor) (kupu kē atu: konene)
hononga (kupu kē atu: whakapiringa, piringa, pānga)
hāhi (takenga mai: He kupu mino.)
kanorau whakapono
manawhiri hāhi (takenga mai: mana - power, authority; whiri [whiriwhiri] - to choose)
repatriate, return, repatriation
whakahoki ~a ~tanga
whakahaere rawa (takenga mai: penapena - take care of, tend, husband, preserve) (kupu kē atu: penapena rawa)
rawa (kupu kē atu: rauemi)
restrict, restriction, obliged, obligation
here ~a ~nga
rangatohe pāhoro
mōtika herekore
mōtika oranga
mōtika (kupu kē atu: motika)
hapori kura
ahurea kura
self sufficient, self reliant, self sufficiency
ringaora (takenga mai: ringa - nō te whakataukī 'he kai kei aku ringa'; ora - alive)
ure tārewa
kirinoho (takenga mai: kiri - person, self; noho - to live, dwell)
aronga hōkaka
hononga tauonioni
here tātāmi
shared decision, collective decision
whakataunga tōpū (takenga mai: tōpū - combined, unified, consolidated)
hinonga iti
pāpori
koringa pāpori (takenga mai: kori - to move in to action)
whāinga pāpori
whakangongo pāpori (takenga mai: whakangongo - to neglect, disregard, pay no attention to) (kupu kē atu: wareware pāpori)
mātai tikanga pāpori
whanonga pāpori
panoni pāpori
papapori (takenga mai: papa [paparanga] - layer; pori [pāpori] - social)
whanaketanga pāpori
hinonga pāpori
kuneroa porihanga
pāpātanga pāpori
tūkinotanga pāpori (kupu kē atu: hēnga pāpori)
pāhekeheke pāpori
take pāpori
panuku pāpori
matea pāpori
ritenga pāpori (takenga mai: ritenga - customary practice, habit, the normal way of doing things)
raruraru pāpori
social renewal, social transformation
whakaumu pāpori
(mātai) tikanga ā-iwi (kupu kē atu: mātauranga tangata)
social status, social position
tūranga pāpori (kupu kē atu: mana pāpori)
anga pāpori
toitūtanga pāpori
whakaporipori (takenga mai: whaka - causative pefix; pori [pāpori] - social)
porihanga
tūranga ohapori
mātai pāpori
sovereignty, autonomy, self-determination
tino rangatiratanga (kupu kē atu: mana motuhake)
matea wairua
mana atua
paerewa noho
whenua-kore
arotoka ~ngia (takenga mai: aro - take heed of, be inclined toward; aro [whakaaro] - thought; toka - rock, be firm) (kupu kē atu: kiritoka, whakapouaka, ataata taurite)
stratified society, hierarchical society
porihanga whai paparanga
hapū
taparoto (takenga mai: tapa [tapatahi] - objective; roto - inside)
whakanaotanga toitū
toitū ~tanga (kupu kē atu: whāomoomo)
kōhaki ~na (kupu kē atu: kōwhakiwhaki, kāhaki)
take without any moral right, confiscate
raupatu ~tia
whanaketanga hangarau
territorial authority, authority associated with possession and occupation of tribal land
mana whenua
rā o te waru
rārangi wā (takenga mai: rārangi - line, list; wā - time)
whakahorohoro ~tia
hohou i te rongo
to raise (a child etc), upbringing
whakapakeke ~tia ~tanga
pūwhenua ~tia (kupu kē atu: noho)
pakanga tauhokohoko
panoni whakaumu (takenga mai: whakaumu - to transform, alter, change)
irawhiti (takenga mai: ira - gender; whiti - to change, cross over)
ahurea ā-iwi
tuakiri ā-iwi
pepeha
porihanga ā-iwi
rītaha huna (kupu kē atu: haukume huna)
ōrite-kore
tūhāhā (kupu kē atu: āhua ake, āhua motuhake)
tikakore
whakapono korokē (takenga mai: korokē - extraordinary, strange, eccentric)
papapori runga
whanaketanga tāone
uara ~tia
hiahia ~tia (kupu kē atu: matawara, minaka)
pakanga ~tia
whairawa
mōtika wahine
rangatohe mōtika wahine
manapōti wahine
mōtika kaimahi
rangatohe mōtika kaimahi
working class, blue collar worker
hunga pukumahi ā-ringa
pakanga ā-ao
ahurea taiohi