āputa reanga

WhakamĀrama Āpitihanga

Kitea ai te āputa reanga i te rerekē o ēnei momo āhuatanga nei, i waenganui i tētahi whakatipuranga me te whakatipuranga e whai ana i muri:

• Ko te rerekē o te reo, mātua rā ko ngā momo kīpaki, ko ngā kīanga kōrero ōpaki o ia rā.
• Ko te rerekē o ngā kākahu.
• Ko te rerekē o te kai.
• Ko te rerekē o ngā momo puoro e paingia ana.
• Ko ngā momo hangarau e waia ana te tangata me te āhei ki te kapo, ki te whakamahi i ngā hangarau hou o te wā.
• Ko ngā momo mahi a-rēhia e whāia ana, e paingia ana.
• Ko ngā waiaro ki ētahi āhuatanga pāpori, pērā i te kanorautanga.

Nō ngā tau whakamutunga o te rautau 20, i puta ai ētahi ingoa ōpaki hei tapa i ngā whakatipuranga o ētahi takiwā o mua tata nei. Ko tā ngā ingoa nei he whakaata i ngā awenga matua i ēnei takiwā, pērā i ngā pakanga o te ao, i te aumate ohaoha me te pāhopori. E kaha whakamahia ana ēnei ingoa i roto i ngā pāhotanga rongo kōrero, ā, ka mātua pā ki ngā whenua whakaterātō o te ao:

• Ko te Reanga Ngū. Koia ko te pūtoi tāngata i whānau mai i waenga i te tau 1930 me te 1945. Ko te nuinga o rātou e tamariki ana i te wā o te aumate ohaoha nui, me Te Pakanga Tuarua o te Ao. Ka riro ko te Reanga Ngū te pūtoi ka amo i ngā mahi nui e tōnui anō ai te ao o te rātō i muri i ēnei aituā nui. I te ao Māori i tino horapa te whakahau kia whāia te mātauranga me te ao o te Pākehā hei oranga mō āpōpō mai.
• Ko te Reanga Māpua, i whānau mai i waenganui i te 1946 me te 1964. I aua tau rā i muri mai i Te Pakanga Tuarua o te Ao i tino piki te pāpātanga whakawhānau. I te wā e tamariki ana tēnei pūtoi ka whakahoutia te pūnaha mātauranga, ā, ka puta whānui ētahi whakaaro hou, e rerekē ana i ō te pūtoi o mua, pērā i te ātete pakanga me te ai māhorahora i waho i te mārenatanga. He wā tēnei i tino heke te iwi Māori ki ngā tāone nui noho ai, whai mahi ai, whai oranga ai ki reira.
• Ko te Reanga X, i whānau mai i te takiwā mai i te 1965 ki te 1980. I te wā e tamariki ana tēnei pūtoi, ka piki te tokorautanga o ō rātou mātua, ka piki te whai wāhitanga atu o te hunga wāhine ki te ao mahi, ka tino horapa hoki te pouaka whakaata ki roto i ngā kāinga me te awenga nui o ngā pāhotanga. I te wā e tamariki ana tēnei pūtoi o te ao Māori ka ara ake ngā rangatohe mana Māori, ā, ka tīmata te whakaakona o te reo Māori ki ētahi kura.
• Ko te Reanga manotau, te Reanga Y rānei. I whānau mai tēnei pūtoi i waenga i te tau 1981 me te 1996. He wā tēnei e heke haere ana te pāpātanga whakawhānau, ā, i te wā e tamariki ana i ara ake te arowheau, kāore i pērā rawa te whai i ngā whakaaro whanokē, i ngā whakaaro hou rānei. Ka tino piki hoki te ao o te ipurangi, te pūrere kawekawe me te pāhopori. I ēnei tau ka piki te tokomaha o ngāi Māori e whakaakona ana ki te Kōhanga Reo me te Kura Kaupapa Māori, me ngā kawenga take a ngā iwi ki Te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi.
• Ko te Reanga Z, i whānau mai i ngā tau whakamutunga o te rautau 20 me ngā tau tōmua o te rautau 21, tae atu pea ki te tau 2010. Ko te hangarau matihiko te hoa haere o tēnei pūtoi mai i te wā e kōhungahunga ana, me ngā awenga nui o tērā ao.
• Ko te Reanga Ārepa, e whai mai ana i te Reanga Z, i whānau mai i ngā tau i muri mai i te 2010. Ko wai ka hua, ko wai ka tohu ka pēhea rā te āpōpō o tēnei reanga?