Para Kore

Para Kore

Māori → English

a

ahiniki

arsenic (tohu: As) (takenga mai: he kupu mino) (kupu kē atu: ahineke)

āhuarangi hurihuri

climate change

ahumahi kai

food industry

ahumahi koranehe

fossil fuel industry

ahumāra matarahi

industrial horticulture (takenga mai: matarahi - large, sizeable)

ahutahi

monoculture (takenga mai: ahu [ahuwhenua, ahumāra] - agriculture, horticulture; tahi - one, single)

ahutoitū

permaculture (takenga mai: ahu [ahuwhenua, ahumāra] - agriculture, horticulture; toitū - sustainable)

ahuwhenua matarahi

industrial agriculture

ahuwhenua torokiki

regenerative agriculture (takenga mai: torokiki - to sprout afresh, regrow)

angiangi

lichen, bearded lichen

ao tūroa

nature, natural world

apa ~ria

layer, heap up layer by layer

ara tukutuku kai

food supply chain (takenga mai: ara - pathway; tukutuku - to send)

ara whakapōhēhē

false pathway, misleading solution, false solution (takenga mai: ara - pathway; whakapōhēhē - to deceive, dupe, mislead)

arotakenga para

waste audit, waste review

autō

magnet, magnetic (takenga mai: au - current; tō - to pull) (kupu kē atu: aukume)

autō-kore

non-magnetic

awhenga kai

food miles (takenga mai: awhe - to travel) (kupu kē atu:   )

h

haepapa kaiwhakapeto

consumer responsibility

haepapa kaiwhakaputa

producer responsibility

haepapa rangatōpū

corporate responsibility

hamukai

forage, foraging (takenga mai: hamu - to gather things which are scattered, glean) (kupu kē atu: kuhukuhu kai)

hanga ikura

period product

hangahou ~tia ~tanga

repurpose (takenga mai: hanga [hangarua] - recycle; hou - new, fresh)

hangakāinga

homemade

hangararo ~tia ~tanga

downcycle (takenga mai: hanga [hangarua] - recycle; raro - down)

hangarau toitū

sustainable technology

hangarewa ~tia ~tanga

upcycle (takenga mai: hanga [hangarua] - recycle; rewa - to be elevated, high up)

hangarua ~tia ~tanga

recycle, recyclable (takenga mai: hanga – make, build, fashion; rua – two)

hangarua-kore

non-recyclable

hāora

oxygen (tohu: O2)

hapori pūharakeke

flax roots community, grass roots community

hauhā

carbon dioxide (tohu: CO2)

haumako

fertile (of the land) (kupu kē atu: mōmona)

haumākū

moist (eg. of soil) (kupu kē atu: hauwai)

haurehu kati mahana

greenhouse gas (takenga mai: haurehu – gas; kati – close in, barrier, trap; mahana – warm)

haurehu koiora

biogas

hautaonga

goods, product (kupu kē atu: taonga, utauta, hanga)

hautaonga kāriki

green product, green goods

hautaonga o ia rā

everyday product, everyday stuff

hautaonga tautaiao

eco-product

hautaonga toitū

sustainable product

hauwai

hydrogen (tohu: H) (takenga mai: hau [haurehu] - gas; wai - water)

hauwai ōkai-rua

hydrogen peroxide, hydrogen dioxide (tohu: H2O2) (takenga mai: hau [haurehu] - gas; wai - water; ōkai - oxide [kupu mino]; rua - two) (kupu kē atu: hauwai hāora-rua)

hinu

oil

hinu māori

crude oil

hirou papamoana

seabed dredging

hokimuri

takeback (takenga mai: hoki - to return; muri - back)

hokomuri

buyback

hua hīmoe

citrus (takenga mai: hua - fruit; hīmoe - acidic, sour, bitter)

huakai

(food) crop (kupu kē atu: huanga kai)

huaketo

virus, viral (takenga mai: hua – outcome, product; keto – infested with maggots) (kupu kē atu: wheori)

huakita

bacteria, bacterial (takenga mai: hua – product, progeny, abundance; kita – anything very small)

huanga taiora

nutritional benefit

huaranga ~tia

transplant (eg. seedlings), transplanted

huataha

byproduct (takenga mai: hua - product, outcome; taha [i te taha] - at the side of, along with) (kupu kē atu: huapiri)

huataha kino

detrimental byproduct

huataha whaipainga

beneficial byproduct

huatika āhuarangi

climate justice (takenga mai: hua - outcome, result; tika - correct, just) (kupu kē atu: tika āhuarangi)

huke ~a ~nga

extract, dig up

huringa hautaonga

product cycle, product life cycle

huritao ~ngia

reflect upon, deliberate

i

ikura (ā-marama)

menstruation, period (takenga mai: ikura [mai i Kurawaka] - from the sacred earth of Kurawaka) (kupu kē atu: ikura ā-marama, [te] awa o te atua)

inanga

bamboo (kupu kē atu: pamupū [kupu mino])

īpara

electronic waste (takenga mai: ī - ko te whakawhitinga oro o te 'e', mai i te electronic) (kupu kē atu: para tāhiko)

ipu hangarua

recycling bin

ipu ikura

menstrual cup (kupu kē atu: kapu ikura)

ipu karāhe

glass jar

ipu kirihou whai taupoki

lidded plastic container, tupperware

ipu kiriraukonu

tetrapack (takenga mai: ipu - container; kiri - skin; rau - many; raukonu - aluminium foil)

ipu tukurau

reusable container (takenga mai: tuku - to release, allow, transfer; rau - many)

ipu whakawairākau

compostable container

ipupara

waste bin, rubbish bin

ipupara ā-tari

office waste bin

ipupara hangarua

recycling bin

ipupara kīhini

kitchen bin (for rubbish)

ipupara whai taupoki

rubbish bin with lid

ipupara whai wīra

wheelie bin

k

kai atua

food in its most pure and nutrient dense form

kai kohitata

locally gathered food

kai parakore

organic food (kupu kē atu: kai tupumāori)

kai taiora nui

nutrient dense food

kai tuputata

local produce, locally produced food

kaitiakitanga

guardianship, stewardship

kaitiakitanga hautaonga

product stewardship

kaiwhakarato o tata

local supplier, local provider

kaka kōata

fibreglass (takenga mai: kaka – fibre; kōata – glass) (kupu kē atu: kaka karāhe)

kanorau koiora

biodiversity, biodiverse (takenga mai: kano - sort, kind; rau - multitude; koiora - biology)

karāhe

glass (takenga mai: he kupu mino) (kupu kē atu: kōata, karaehe)

kārimārō

cardboard (takenga mai: kāri - card [kupu mino]; mārō - hard, stiff)

kārimārō kōwakawaka

corrugated cardboard

kātene

cotton (takenga mai: he kupu mino)

kātene hēki

egg carton (takenga mai: he kupu mino)

kaupae

stage, step, phase (takenga mai: kaupae - rung of a ladder)

kaupapa kāriki

green scheme

kaupeka tipu

growing season (kupu kē atu: kaupeka tupu)

kēne

can (takenga mai: he kupu mino)

kēne tukurehu

spray can (takenga mai: tuku - to give off, discharge; rehu - spray, mist)

kiri tukukore

impermeable membrane (takenga mai: kiri - skin; tuku - to allow, release; kore - negative)

kirihou

plastic (takenga mai: kiri - skin; hou - new)

kirihou angiangi kōataata

thin clear plastic

kirihou kōmāmā

Plastic No.6, PS-E Polystyrene (Expanded Styrene) (kupu kē atu: kirihou-6)

kirihou mōkitokito

nanoplastic (takenga mai: mōkitokito - very small, minute, microscopic)

kirihou moroiti

microplastic

kirimōhinu

glaze, glazed (eg. of pottery) (takenga mai: kiri - skin; mōhinuhinu - shiny, glossy)

kirimōhinu-kore

unglazed

kohinga taparori

kerbside collection, roadside collection (takenga mai: tapa - edge, side; rori [kupu mino] - road)

kōhinu

petrol (kupu kē atu: penehīni [benzene])

kohuke

mineral (takenga mai: ko [konganuku] - metal; ko [kongakonga] - fragment; huke - expose by removing the earth, excavate) (kupu kē atu: manawa whenua)

kohukohu

moss, absorbent moss

kōkīkī

slash, forestry slash, flood debris

kōmaka ~hia

sort out (eg. recycling)

komoringa

glove (takenga mai: komo - to put in, insert; ringa - hand) (kupu kē atu: karapu [kupu mino])

kongakonga

rubble (takenga mai: kongakonga - fragment)

kongakonga kirihou

bits of plastic, plastic pieces, plastic bits

konganuku

metal (takenga mai: konga [kongakonga] - fragment, chip; nuku - the Earth) (kupu kē atu: maitai, mētara [kupu mino])

konganuku onge

rare earth metal

konganuku rino-kore

non-ferrous metal

konganuku taumaha

heavy metal

konganuku whai rino

ferrous metal (takenga mai: whai - to have, possess; rino - iron)

konukura

copper (tohu: Cu) (takenga mai: konu [konganuku] - metal; kura - red ochre) (kupu kē atu: kapa [kupu mino])

konumatā

lead (tohu: Pb) (takenga mai: konu [konganuku] – metal; matā – lead bullet) (kupu kē atu: matā)

konumohe

aluminium (tohu: Al) (takenga mai: konu [konganuku] - metal; mohe - soft) (kupu kē atu: aruminiama [kupu mino])

konutea

zinc (metal) (tohu: Zn) (takenga mai: konu [konganuku] – metal; tea – white)

kope

nappy, absorbent pad

kope ikura

sanitary pad

kope papanga

cloth nappy

kope porowhiu

disposable nappy

kope tautaiao

eco-friendly nappy, environmentally friendly nappy (takenga mai: tau [tautoko] - to support; tau - befitting, calm, settled; taiao - environment)

kope tukurau

reusable nappy

kopenu ~a

crush, crumple up, scrunch (kupu kē atu: kōpē)

kopewaho

nappy outer

korakora kirihou

plastic particles

korakora moroiti

microparticle

koranehe

fossil fuel (takenga mai: kora – fuel; nehe - ancient times) (kupu kē atu: kora mātātoka)

kōwhiringa tautaiao

eco-friendly choice

kōwhiringa toitū

sustainable choice

kuratea

brass (takenga mai: kura [konukura] - copper; tea [konutea] - zinc)

kurutete ~a

swap, exchange

m

māheuheu

weed (kupu kē atu: tarutaru)

mahinga rau

multiuse (kupu kē atu: mahinga tukurau)

mahinga tukutahi

single use (kupu kē atu: mahinga tahi, tukutahi)

maina ~hia

mine, mining (takenga mai: he kupu mino)

maina papamoana

seabed mining

maina puare

open-cast mining, open-pit mining

maina rōnuku

underground mining (takenga mai: rō [roto] - inside; nuku - earth)

maina takere

placer mining (takenga mai: takere - riverbed, channel)

maina whakapākeka

leach mining, in-situ mining, in-situ leaching, in-situ recovery

maitai

steel, metal

maitai waikura-kore

stainless steel (takenga mai: waikura - rust; kore - negative, not)

maitai waroiti

mild steel (takenga mai: waro - carbon; iti - small)

maitai waronui

carbon steel (takenga mai: waro - carbon; nui - big)

mākete kai o tata

local food market

mākete kaipāmu

farmers' market

mākete kaiwhakatipu

growers' market

mana kaiwhakapeto

consumer power (kupu kē atu: mana kiritaki)

manawaroa ~tanga

resilient, resilience

māra matarahi

large scale plantation, large scale cultivation

maramara kirihou

plastic chips, plastic fragments

matapaia

ceramic (takenga mai: matapaia - clay work, pottery)

matū

matter, material, substance (takenga mai: matū - gist, kernel of a matter)

matū hauota

nitrogen matter, nitrogen material

matū horihori

synthetic material, artificial substance

matū māori

natural substance, natural material

matū paihana

poisonous substance, poisonous matter (kupu kē atu: matū paitini)

matū pararopi

organic matter, organic substance (takenga mai: para - waste; ropi [rauropi] - organism)

matū pararopi-kore

inorganic matter, inorganic substance

matū tāoke

toxic substance, contaminant

matū waro

carbon matter, carbon material

mewaro

methane (tohu: CH4) (takenga mai: me – He whakawhitinga o ngā pū i te kupu Ingarihi.; waro [waiwaro] – hydrocarbon)

moroiti

micro-organism, microbe (takenga mai: moroiti – small)

moumou kai

food wastage

muku ~a

wipe

muku mōwai

wet wipe

muku papanga

cloth wipe

muku tukurau

reusable wipe

n

nakunaku hāora-kore

anaerobic digestion

noke

worm (kupu kē atu: toke)

nukakāriki

greenwash, greenwashing (takenga mai: nuka - to decieve, dupe, mislead; kāriki - green)

ng

ngaku kirihou tākai

plastic packaging strap

ngāwherewhere

break down, crumble

o

ōhanga āmiomio

circular economy (takenga mai: āmiomio - to turn around and around)

ōhanga torokiki

regenerative economy (takenga mai: torokiki - to sprout afresh, regrow)

ōhanga torotika

linear economy

one angiangi

fine soil

one hawa

contaminated soil (takenga mai: one - soil; hawa [tāhawahawa] - to contaminate)

one pārekereke

seed raising mix (takenga mai: one - soil; pārekereke - seed bed)

one tāoke

toxic soil

onehanahana

gravelly dark coloured soil (kupu kē atu: onepākirikiri)

oneharuru

sandy loam soil

onehunga

alluvial soil

onekura

poor redish soil

onemata

dark fertile soil

oneone

soil (kupu kē atu: one)

onepū rino

ironsand (kupu kē atu: onepū pango)

onepū takawai

silica sand, white sand (kupu kē atu: onepū mā)

onetea

light-coloured sandy volcanic soil

opeope ~a

rinse

ōrau whakapeau

diversion rate (takenga mai: ōrau - percentage; whakapeau - to divert)

oruoru

second hand, hand me down

otaota

vegetation (kupu kē atu: mautī)

p

paepae konumohe

aluminium tray

paepae pārekereke

seed tray, tray for raising seeds

pākaitūmata

incinerator (takenga mai: pākai [pākaiahi] - fireplace; tūmata - incinerate, burn)

pākarukaru ~hia

broken into pieces, smashed, shattered

paketai

driftwood, debris cast up on beach

pākoro wairākau

compost enclosure, compost bay (takenga mai: pākoro - small fenced enclosure, storing place [eg. for potatoes])

pāmu auraki

conventional farm, conventional farming (takenga mai: auraki - mainstream)

pāmu matarahi

large scale farm, industrial farming

pāmu noke

worm farm, vermiculture (kupu kē atu: pāmu toke)

pāmu tautaiao

eco-farm, eco-farming

pāmu torokiki

regenerative farm, regenerative farming (takenga mai: torokiki - to sprout afresh, regrow)

panoni ~hia ~tanga

change

panoni ā-ture

legislative change

panoni kiritahi

individual change (takenga mai: kiri - person, self; tahi - single)

panoni kiritōpū

collective change (takenga mai: kiri - person, self; tōpū - as a group, combined, united)

panoni toronaha

systemic change (takenga mai: toro - to visit, stretch forth, extend; naha [pūnaha] - system)

panoni waiaro

attitudinal change

panoni whanonga

behavioural change

pāpā ~tanga ~ ngia

compress, compact, compaction (kupu kē atu: pēhi)

papa ukutea

plasterboard

papanga

fabric, material, textile

paparanga para

waste hierarchy (takenga mai: paparanga - layer)

paparoto

inner, liner (eg. of a nappy) (takenga mai: papa [papanga] - fabric; papa [paparanga] - layer; roto - inside)

pāpātanga taiao

environmental impact

para

waste, rubbish, refuse, trash

para ahumahi

industrial waste

para ahuwhenua

agricultural waste

para hangahanga

construction waste

para hangarua

recycling waste

para haurehu

gaseous waste

para kai

food waste

para kāinga

domestic waste, household waste

para kerakera

putrescible waste (takenga mai: kerakera - putrid, foul)

para ki te pūngao

waste to energy

para konganuku

metal waste

para kore

zero waste

para matū

chemical waste

para mōrearea

hazardous waste

para motuhake

special waste

para pāpā

compacted waste (takenga mai: pāpā - to ram, compress, compact)

para poka

surgical waste, medical waste (takenga mai: poka - operation [medical], surgery) (kupu kē atu: para hāparapara)

para reremoana

marine debris (takenga mai: rere - to flow; moana - sea) (kupu kē atu: para moana)

para tāhiko

electronic waste, e-waste (kupu kē atu: īpara)

para tākai

packaging waste

para tāoke

toxic waste

para tauhokohoko

commercial waste, trade waste

para tipu

garden waste, plant waste, green waste (kupu kē atu: para māra, para kāriki)

para totoka

solid waste

para wē

liquid waste

para whakapeau

diverted waste (takenga mai: whakapeau - to redirect, divert)

parahanga ~tia

pollute, pollution, polluted (takenga mai: parahanga - rubbish, litter) (kupu kē atu: whakapoke)

parahanga hau

air pollution

parahanga oneone

soil pollution

parahanga wai

water pollution

parakino

pollutant (takenga mai: para [parahanga] - pollution; kino [whakakino] - degrade, damage, spoil)

parakino whaiwaro tūroa

persistant organic pollutant, POP

pararopi

organic waste, organic (takenga mai: para - waste; ropi [rauropi] - organism)

pararopi-kore

inorganic waste, inorganic (takenga mai: para - waste; ropi [rauropi] - organism)

paraumu

rich dark soil, humus

pārekereke

seed bed (for plants) (kupu kē atu: whakaika)

pārete

pallet (takenga mai: he kupu mino)

parukore

clean (takenga mai: paru - dirt, dirty; kore - negative, not) (kupu kē atu: mā)

pātara

bottle (takenga mai: he kupu mino)

pātara karāhe

glass bottle

pātara wairehu

spray bottle (takenga mai: wai - water; rehu - mist, spray)

patu otaota

herbicide (takenga mai: patu - to subdue, kill; otaota - vegetation, weed)

paturiha

pesticide (takenga mai: patu - to subdue, kill; riha - pest)

paura horoi

washing powder (kupu kē atu: korakora horoi)

pēke kirihou

plastic bag

pēke kirihou para

plastic rubbish bag

pēke ngutupiri

ziplock bag (takenga mai: ngutu - lip; piri - to cling together)

pēke papanga

fabric bag, cloth bag

pēke para

rubbish bag

pēke tukurau

reusable bag

pepa

paper (takenga mai: he kupu mino)

pepa korakora

glitter paper (takenga mai: korakora - particle; korakora - to glisten, sparkle)

pepa mōhinuhinu

glossy paper

pepa rauangi

tissue paper

pepa tae kitakita

brightly coloured paper

pepa tōkau

plain paper

pepa whaikano

coloured paper (takenga mai: whai - to posess; kano - pigment, colour)

pepa whakakōmā

bleached paper

pokahi

Bokashi (takenga mai: he kupu mino)

pokapū tohatoha

distribution centre

pōpopo

decay, decayed (kupu kē atu: whakapopo, kurupopo, popo)

poro raima

concrete block (takenga mai: raima - lime [kupu mino])

porowhiu ~a ~nga

dispose, throw away (kupu kē atu: ākiri)

porowhiu taurekareka

fly-tipping, illegal dumping (takenga mai: porowhiu - to discard, throw away; taurekareka - shameful, dastardly, degenerate)

pōrukuruku

lumpy (eg. of soil) (kupu kē atu: pōkurukuru)

pouaka kārimārō

cardboard box (takenga mai: he kupu mino)

pū wairākau

compost heap

puarere ~tia

to go to seed (of a plant)

pūhiko

battery (takenga mai: pū – origin, source; hiko – electricity)

pūhiko hiriwa ōkai

silver oxide battery

pūhiko konukōhatu

lithium metal battery

pūhiko konukōhatu whai katote

lithium ion battery, Li-ion

pūhiko konukōreko hauwai

nickel metal hydride battery, NiMH

pūhiko konukōreko pūmā

nickel cadmium battery, NiCad

pūhiko pātene

button battery

pūhiko waikawa konumatā

lead acid battery

pūhiko waipāhua

alkaline battery

pūkoro

pocket

pūnaha amio kati

closed loop system

pūnaha haupunu

enclosed system (takenga mai: haupunu - shut in, enclosed)

pūnaha hauropi

ecosystem (takenga mai: pūnaha ‒ system; hauropi ‒ ecology)

pūnaha māori

natural system

pūnaha toitū

sustainable system

pūnaha torokiki

regenerative system (takenga mai: torokiki - to sprout afresh, regrow) (kupu kē atu: pūnaha whakatiputipu, pūnaha whakahou)

pūnaha whakapeto

system of consumption

pūnaha whakapeto hautaonga āmiomio

cricular system of consumption, circular system of stuff

pūnaha whakapeto hautaonga torotika

linear system of consumption, linear system of stuff

pūnakunaku

digester (takenga mai: pū [pūrere] – machine, device; nakunaku – digest, reduce to fragments)

pūngao kāriki

green energy

pūngao whakahou

renewable energy

pūngao whatungarongaro

non-renewable energy (takenga mai: pūngao – energy; whatungarongaro – disappear)

pūngorungoru

sea sponge

puni kai tuputata

local food market, local produce market (takenga mai: tupu - to grow; tata - close, nearby)

pūrere hiko

electrical device, appliance

pūrere kāinga

appliance, household appliance

pūrere tāhiko

electronic device

puru

pulp

puru rākau

wood pulp

puru taiawa

tampon

puruheka

mould, mouldy, fungi (takenga mai: puruhekaheka - mould [fungi])

putunga waro

carbon sink (takenga mai: putunga - heap, stack, storage; waro - carbon)

r

rākau tāroki

treated timber (takenga mai: tā - causative prefix; roki [rokiroki] - to preserve) (kupu kē atu: rākau whakauka)

rāngai ahumahi

industrial sector

rangatōpū whenuarau

multinational corporation (takenga mai: rangatōpū - corporation; whenua - country, nation; rau - many)

rārā

twig (of tree) (kupu kē atu: tākupu)

ratonga pūnaha hauropi

ecosystem service

raukonu

aluminium foil (takenga mai: rau - leaf; rau [rautao] - leaves for wrapping food in a hāngi; konu [konumohe] - aluminium)

raupihi

microgreen (takenga mai: rau - leaf; pihi - to sprout)

raurau para

rubbish crate (takenga mai: raurau - receptacle, container, basket)

rauropi

organism (kupu kē atu: kaiao)

rautākai kīhini

kitchen wrap (takenga mai: rau - [rautao] - leaves for wrapping food in a hāngi; tākai - to wrap)

rautunu

baking paper (takenga mai: rau [rautao] - leaves for wrapping food in a hāngi; tunu - to bake, cook)

rawa

resource

rawa ākiri

discarded resource

rawa māori

natural resource

rawa taketake

raw material

rawa toitū

sustainable resource

rawa whakahou

renewable resource

rawa whatungarongaro

non-renewable resource (takenga mai: whatungarongaro - to disappear)

rerenga ā-marama

monthly cycle (kupu kē atu: huringa ā-marama)

rerenga para

waste stream (takenga mai: rere - to flow)

ringaora ~tanga

self-sufficient, self-reliant, self-sufficiency (takenga mai: ringa - nō te whakataukī 'he kai kei aku ringa'; ora - alive)

rino

iron (metal) (takenga mai: he kupu mino)

rino noa

wrought iron (takenga mai: rino - iron; noa - ordinary)

rino whai waro

cast iron (takenga mai: rino - iron; whai - possessing, having; waro - carbon)

ritenga

practice, habit, norm

rokiroki ~tia ~ tanga

preserve, store, husband

rokiroki kai

food preservation

ruapara

landfill, rubbish dump

t

tā te hinengaro

mindset

taepu

rich loamy soil (kupu kē atu: onematua)

tāhawahawa ~tia ~tanga

contaminate, contamination (kupu kē atu: whakakino)

taiaroa

bin, receptacle

taiaroa para nui

skip bin (for rubbish) (takenga mai: taiaroa - basket, receptacle)

taioke

dioxin (takenga mai: tai - prefix with a qualifying force; oke [tāoke] - toxic; taioke - he kupu mino)

taiora

nutrient, nutrition

taioraora

nutritious, nourishing (takenga mai: taiora - nutrient) (kupu kē atu: hākarikari)

tākai ~tia

wrap, wrapping, packaging

tākai haukore

vacuum pack (takenga mai: tākai - to wrap up, covering, packaging; hau - air, gas; kore - nil)

tākai kirihou

plastic wrapping, plastic packaging

tākai kirihou kūtoro

plastic stretch wrap

tākai kirihou pīngongo

plastic shrink wrap (takenga mai: pīngongo - to shrink)

tākai kirihou whaimiru

plastic bubble wrap (takenga mai: whai - to have, possess; miru [mirumiru] - bubble)

tākai para kore

zero waste packaging

tākai pepa

paper packaging, paper wrap

tākai pepa tōkau

plain paper packaging, plain paper wrapping

tākai tautaiao

eco-friendly wrapping, eco friendly packaging

tākai wākihi

wax wrap (takenga mai: wākihi - wax [kupu mino])

tākai whakawairākau

compostable packaging

tākaipiri

cling wrap (takenga mai: tākai - to wrap; piri - to cling)

takenga toitū

sustainable source

taketaketanga

indigeneity

tāmi ~a ~tanga

colonise, colonisation, oppress, suppress (takenga mai: tāmi - repress, suppress) (kupu kē atu: taipūwhenua)

tango ~hia ~hanga

take, remove

tāoke

toxic, toxin, toxicity

tāora kīhini

kitchen towel

tapahanga pātītī

grass clippings

tāpuna motukā

carpool, carpooling

tāpuna rawa

resource pool, resource pooling

tāpuna taputapu

equipment pool, equipment pooling

taputapu whai pūkaha

power tool

tapuwae hauropi

ecological footprint

tapuwae waro

carbon footprint

tarau ikura

period underpants

tāroki rākau

timber preservative (takenga mai: tā - causative prefix; roki [rokiroki] - to preserve)

tauhokohoko huriao

global trade, global commerce, global trading

tauhokohoko kai huriao

global food trade

taumanu kai

food recovery, food rescue (takenga mai: taumanu - take possession of, repossess, reclaim) (kupu kē atu: pena kai)

taumanu para

waste recovery (takenga mai: taumanu - to take possession of, repossess, reclaim)

taumanu pūngao

energy recovery (takenga mai: taumanu - to take possession of, repossess, reclaim)

taumanu rawa

resource recovery (takenga mai: taumanu - to take possession of, repossess, reclaim)

taupuni hangarua

recycling centre, recycling depot, resource recovery centre

taupuni hangarua konganuku

metal recycling depot

taupuni para ki te pūngao

waste to energy plant

taupuni tūmata

incineration plant

tauraki ~tia

dehydrate (food)

taurite

balance, balanced

taurite-kore

imbalance, imbalanced

tautaiao

eco~, environmentally friendly (takenga mai: tau [tautoko] - to support; tau - befitting, calm, settled; taiao - environment)

tauutuutu

reciprocal, reciprocity

tāweru

rag (kupu kē atu: ruha, petapeta, karukaru)

tēpoko

asbestos (takenga mai: tē - negative, not; poko - be extinguished) (kupu kē atu: kiripaka)

tikanga haumaru

safety protocol, safe practices

tinaku ~tanga

germinate, germination, sprout (kupu kē atu: kahu)

tīni kope

nappy change (takenga mai: tīni - to change [kupu mino])

tīpakonga para

waste sample

tīrongo

liner (eg. for a bin) (takenga mai: tīrongo - lining of fern for a kūmara pit)

tītōhea

barren (land), infertile (ground), exhausted by over-cultivation

toa tokanga

bulk bin store (takenga mai: tokanga - large basket for food)

toenga tāoke

toxic residue

tohatoha ~ina ~tanga

distribute, distribution (kupu kē atu: tuari)

tohu hangarua

recycling signage, recycling symbol

tohu para

rubbish signage, waste symbol

toiora

well, sound, in good condition

toitū ~tanga

sustainable, sustainability

toitūtanga pāpori

social sustainablity

toka konumohe

bauxite (takenga mai: toka – rock; konumohe – aluminium)

tokahuke rino

iron ore

tōpuni ~tia

soak, saturate

toroī

ferment, fermented food (kupu kē atu: moī, ī)

tuakoka ikura

period poverty (takenga mai: tuakoka - poverty; ikura [ā-marama] - menstruation, period)

tūemi ā-nuku

earthenware (takenga mai: tūemi - item; nuku - earth)

tūemi haina

chinaware, chaina (takenga mai: tūemi - item; haina - china [kupu mino])

tūemi kāmaka

stoneware (takenga mai: tūemi - item; kāmaka - stone, rock)

tūemi karāhe

glassware (takenga mai: tūemi - item; karāhe - glass [kupu mino])

tūemi matapaia

ceramics, ceramic ware (takenga mai: tūemi - item; matapaia - pottery clay)

tūemi porarīni

porcelain (takenga mai: tūemi - item; porarīni - porcelain [kupu mino])

tukanga

process (takenga mai: tukatuka - start up, proceed forward, to process)

tukanga ā-hāora

aerobic process

tukanga hāora-kore

anaerobic process

tukanga māori

natural process

tukanga toitū

sustainable process

tukatuka ~tia

process, processed (takenga mai: tukatuka - to start up, proceed forward)

tūkino taiao

environmental abuse

tuku ~a ~nga

emit, emission

tukumate

pathogen (takenga mai: tuku - to release; mate - sickness, disease)

tukurau ~tia ~tanga

multiple reuse, reusable, reuse (takenga mai: tuku - to release, allow, transfer; rau - many) (kupu kē atu: mahinga rau)

tukurua ~tia ~tanga

reuse, reusable (takenga mai: tuku - to release, allow, transfer; rua - two) (kupu kē atu: whakamahi anō)

tukuwaro

carbon emission

tukuwaro-iti

low carbon emission (takenga mai: tuku - to release; waro - carbon; iti - small, little)

tukuwaro-kore

carbon-zero, carbon neutral (takenga mai: tuku - to release; waro - carbon; kore - zero, nil)

tūmata ~tia

incinerate, incineration

tūmata para

waste incineration (takenga mai: tūmata - to incinerate, burn, set fire to)

tupu auraki

conventionally grown (takenga mai: tupu - to grow; auraki - mainstream)

tupukāinga

homegrown (kupu kē atu: tipukāinga)

tupumāori

naturally grown, organically grown (kupu kē atu: tipumāori)

tūtae noke

vermicast, worm casting (kupu kē atu: paranoke)

tūtohu ~a ~ nga

recommend, recommendation

tūtohu oranga taiao

ecological marker, environmental marker

tutu ~a

preserve in fat (kupu kē atu: kōtutu, tahu)

u

unu pūngao

energy extraction

unukore

inalienable (takenga mai: unu - withdraw, extract, exclude; kore - negative)

utauta kai

crockery (takenga mai: utauta - equipment, tool, goods; kai - food)

w

wā toiora

life span, shelf life (takenga mai: wā - time; toiora - to be sound, uninjured)

waerau

polymer (takenga mai: wae – unit; rau –multitude, number)

wai hawa

contaminated water (takenga mai: hawa [tāhawahawa] - to contaminate)

wai noke

worm tea, worm juice (kupu kē atu: tī noke, wai toke, tī toke)

wai whakapākeka

leachate (takenga mai: pākeka – land that has been exhausted by cultivation) (kupu kē atu: wai papī)

waihanga ~tia

build, construct, create, generate

wainamu

to dislike certain foods

wairākau mātao

cold compost, cold composting

wairākau wera

hot compost, hot composting

waro

carbon, coal (tohu: C)

wē horoi

cleaning liquid, washing liquid

wehe mōriroriro

sequester, sequestration (takenga mai: wehe - to separate, detach; mōriroriro - to be isolated) (kupu kē atu: roki mōriroriro)

wehe mōriroriro i te hauhā

carbon sequestration

wetetāmi ~hia ~tanga

decolonise, decolonisation, decolonising (takenga mai: wete - to set free, release, untie, unravel; tāmi - colonise - suppress, repress)

weu kokonati

coconut coir (takenga mai: weu - fibre)

wh

(whaka) wairākau

compost, composting, compostable

whaipara kawhe

coffee grounds (takenga mai: whaipara - dregs, remains, sediment)

whakahaere kāriki

green organisation

whakahaere rawa

resource management

whakahaere tautaiao

eco-friendly organisation

whakahaumako ~tia

fertiliser (takenga mai: whaka – causative prefix, to make; haumako – rich, fertile)

whakahaumako horihori

artificial fertiliser

whakahaumako māori

natural fertiliser, organic fertiliser (kupu kē atu: whakahaumako pararopi)

whakahaumako pararopi-kore

inorganic fertiliser

whakahihiko ~tia

recharge, rechargeable

whakaiti para

waste reduction, waste minimisation

whakakōmā ~tia

bleach (takenga mai: whaka - causative prefix; kōmā - whitish, creamy coloured)

whakakōmā māori

natural bleach

whakamahi anō

reuse (kupu kē atu: tukurua)

whakamara ~tia

ferment, fermentation (kupu kē atu: toroī)

whakamātao ~tia

refrigerate, fridge

whakamimiti ~tia

drain off, reduce

whakamōmona ~tia

enrich, make fertile, enrichment

whakanao ~hia ~tanga

manufacture (takenga mai: whakanao - make, manipulate, operate on)

whakanaotanga toitū

sustainable production

whakapeau ~tia ~tanga

divert, diversion, diverted (e.g of waste) (takenga mai: whakapeau - to turn away, divert, redirect)

whakapeto ~hia ~nga

consume, consumption, consumerism, consumerist

whakapetonga pūngao

energy consumption (kupu kē atu: whakapaunga pūngao)

whakapiere waipēhi

hydraulic fracturing, fracking (takenga mai: whaka - causative prefix; piere - crack, fissure; waipēhi - hydraulic)

whakapopo

decompose, break down, decomposed (kupu kē atu: pōpopo)

whakapounamu ~tia

bottling (food preservation)

whakaputa kāriki

green production

whakaputa matatika

ethical production

whakatio ~hia

freeze, frozen

whakatote ~hia

cure or preserve with salt

whakaurunga

ingredient (takenga mai: whakauru - to insert, put in)

whanaketanga toitū

sustainable development

whāomoomo ~tia ~tanga

conserve, conservation (takenga mai: whāomoomo - to conserve, husband, use sparingly) (kupu kē atu: whakauka)

whare kāriki

green house, green home

whare tautaiao

eco-house

whatungarongaro

non-renewable (takenga mai: whatungarongaro – disappear) (kupu kē atu: whakahou-kore)

wheketere waihanga konumohe

aluminium smelter