tikanga ā-iwi

WhakamĀrama Āpitihanga

Koia nei ētahi o ngā peka wānanga o roto i te tikanga ā-iwi:

• Ko te hītori. Koia ko te mātai i te āhua o te noho o ngā iwi i roto i te takanga o te wā mai i uki, ko te whakahaere porihanga, ko ngā āhuatanga ahurea o mua, ko ngā hekenga, ko ngā pakanga, ko ngā rangatohe, ko ngā panonitanga, otirā, ko ngā kaiārahi i ngā iwi.
• Ko te mātai ahurea, ko te ako i ngā āhuatanga ahurea, pērā i te whakapapa ā-iwi, i te karakia, i te kawa me te tikanga.
• Ko te matawhenua. Ka aro tēnei peka ki ngā āhuatanga ōkiko o te whenua me ngā panonitanga i te takanga o te wā. Ka aro hoki ki te āhua o tā te tangata whakakāinga i te whenua. Ka whai wāhi atu ki tērā ko te taupori me te hangapori.
• Ko te mātai ōhanga. I tēnei kaupeka o te tikanga ā-iwi, ka mātaihia te whakanao, te tuari me te whakapau i ngā momo rawa, ngā hautaonga me ngā ratonga e hiahiatia ana e te tangata, e te hapori, e te whenua, otirā e te ao whānui.
• Ko te mātai tōrangapū. Ka whai wāhi i konei ko ngā momo pūnaha pōti kāwanatanga, ko te whakatū me te uruhi ture, ko ngā rangatohe tōrangapū i te takanga o te wā, ko tā te pūnaha tōrangapū hāpai, takahi rānei i ngā mōtika iwi taketake, mōtika tangata anō hoki.
• Ko te mātai pāpori. Arā, ko te āta tirotiro i te whanonga tangata, te āhua o tana noho ā-pori me ngā taura here i ngā hononga tāngata.
• Ko te mātai tikanga. Ka aro tēnei o ngā wānanga tikanga ā-iwi ki ngā āhuatanga maha o tātou te tangata, pērā i te whanonga, i te kuneroatanga, i te noho ā-pori, i ngā tikanga ahurea o ināianei, o nehe anō hoki. E rua ngā peka, ko te mātai tikanga ahurea, me te mātai tikanga pāpori.
• Ko te mātaipori. He ingoa tēnei ka whakamahia e ētahi mō te whakaako i ngā peka maha o te tikanga ā-iwi i roto i ngā kura o Aotearoa, mātua rā ko ngā kura tuatahi.

I roto i ngā whare wānanga Pākehā, ko tētahi atu kura e whai pānga ana ki te tikanga ā-iwi, ko te aronui, koia ko te mātai i ngā āhuatanga tangata pērā i te toi, i te puoro, i te mātākōrero me te hītori.