whanake, whakawhanake ~tanga

WhakamĀrama Āpitihanga

I ētahi wā, ka tautohetia tēnei mea te whanaketanga. He whanaketanga ki ētahi, he tūkinotanga ki ētahi atu. Hei tauira, ko te whakatūtanga o tētahi punahiko wai ki te awa. Ki te tirohanga a te hapori e mate hiko ana, he whanaketanga tērā e pai ake ai te tuku hiko ki ō rātou kāinga. Ki tā te iwi mana whenua pea, he mahi tūkino i te mauri o te awa, o te iwi anō hoki.

E taea ana te whakahāngai i te kupu nei, te whanake, ki ētahi horopaki maha. Hei tauira o ētahi:

• Ko te whanaketanga tangata. Ko te tipu haere o te tangata i te takanga o te wā, ōna taha katoa, ā-tinana, ā-hinengaro, ā-wairua, taha pāpori hoki.
• Ko te whanaketanga tamariki. Ko te tipu haere tērā o te tamaiti, ōna taha katoa, tae atu ki tōna tuakiri, ki tōna haukiri, me te whakaū anō i ngā whanonga, i ngā uara, i ngā waiaro o tōna whānau, o tōna ahurea.
• Ko te whanaketanga hangarau. Koia ko te puta haere o ngā momo hangarau hou.
• Ko te whanaketanga reo. Koia ko te tipu o te reo me tōna puna kupu e taea ai ngā āhuatanga hou o te wā te whakakōrero. Ka pā hoki ki te ako haere a te tangata i tētahi reo, arā, te whanaketanga o te reo ki roto anō i a ia hei reo kōrero mōna.
• Ko te whanaketanga tāone. Arā, ko te whakamahere i ngā panonitanga e pai ake ai tā te tangata noho ki tētahi tāone, pērā i te whakapaipai i ngā ratonga wai.
• Ko te whanaketanga ahumahi. Ko te whakatūtanga tērā o ngā ahumahi hou ki tētahi wāhi. Ko te whakaputa haere rānei i ētahi tukanga ahumahi hou.
• Ko te whanaketanga ohaoha. Koia ko te whakapakari haere i te ōhanga o tētahi hapori, o tētahi whenua rānei, nā runga pea i te whakatūtanga o ētahi ahumahi hou, o ētahi kaupapa arumoni hou. Ko te tikanga, mā te whanaketanga ohaoha ka piki ai te paerewa noho o te iwi.
• Ko te whanaketanga pāpori. Arā, ko te whakapiki i te oranga o te tangata, o te whānau, o te hapū, o te iwi, o te hapori, otirā o te whenua whānui. Hei tauira, ko te whakatū i ngā kaupapa whakapakari i ngā pūkenga mahi, ko te whakapakari i te pūnaha mātauranga tūmatanui me te pūnaha hauora.

Arā ētahi whenua ka kīia he whenua whanake. He momo whakawā tēnei i taua whenua rā i runga i te tirohanga ohaoha, i runga i te whiwhinga utu toharite o ngā tāngata. Ki tērā tirohanga, he whatutoto aua whenua rā, he whenua e nui ana te ahumahi, e nui ana te whakapeto rawa, hautaonga anō hoki. Ko te whenua whakawhanake tētahi atu tapanga e whai pānga ana, arā, he whenua kāore anō kia eke i ngā taumata o te whenua whanake, engari e whāia ana kia pērā. He tino tokomaha pea te hunga rawakore o aua whenua rā. E tino tohea ana ngā tapanga e rua nei, inā karekau he wāhi i tēnei whakarōpūtanga ki te hākoakoa me te mauri tau o ngā iwi o aua whenua, te oranga taiao, te hāpai anō hoki i ngā mōtika tangata.

Ko tētahi atu tapanga e āhua rite ana ki te whenua whanake, ko te whenua ao-tahi. Koia ko ngā whenua e tūwhena ana te manapori me te ōhanga angahaorawa, e piki ana te paerewa noho o te nuinga. Arā, he porihanga tūwhena kei aua whenua rā. Ko te whenua ao-toru te tauarotanga o tērā, arā, he nui te rawakoretanga, te takahi mōtika tangata me te whakakonuka. I muri mai i Te Pakanga Tuarua o te Ao, ka kīia ngā whenua angatōpū, pērā i a Rūhia, i a Pērara, i a Tiamana ki te Rāwhiti me Hanekari, he whenua ao-rua. Kāore e tino whakamahia ana ēnei tapanga whenua ināianei, arā, te whenua ao-tahi, te whenua ao-rua me te whenua ao-toru.