tiriti

WhakamĀrama Āpitihanga

Ko Te Tiriti o Waitangi te tino o ngā tiriti i Aotearoa, he whakaaetanga ki waenga i ngā iwi Māori me te karauna o Ingarangi. E toru ōna upoko kōrero, ka kīia he atikara. I raro i te atikara tuatahi, ka whakaaehia te noho mai a tauiwi ki Aotearoa me te whakatūtanga o tō rātou kāwanatanga. I te atikara tuarua ka mau tonu i ngā iwi Māori tō rātou tino rangatiratanga, me te pupuri anō ki ō rātou whenua, ā rātou mahinga ika, ā rātou ngahere, otirā, ā rātou taonga katoa. I te atikara tuatoru, ka noho manarite te katoa i raro i ngā whakahaere a te kāwanatanga hou. Tīmata ai te waitohua o Te Tiriti o Waitangi i te ono o Huitanguru 1840, ā, ka kawea haerehia i te motu kia waitohua e ngā rangatira o tēnā iwi, o tēnā iwi.

Ko te otinga o te tukanga e whakaaehia ai tētahi tiriti, ko te waitohutanga. Ina waitohua e ngā rōpū e whai wāhi atu ana ki taua tiriti rā, ka kīia kua whakapūmautia te tiriti.

Mēnā e rua ngā whenua, ngā rōpū rānei ka waitohu i tētahi tiriti, ka kīia tērā he tiriti takirua. Ko Te Tiriti o Waitangi hei tauira o te tiriti takirua.

Mēnā he maha ake i te rua, ko te tiriti takitini tērā. Kei te takiwā o te 560 ngā tiriti takitini a Te Rūnanga Whakakotahi i ngā Iwi o te Ao, e hāngai ana ki ngā kaupapa maha, pērā i te mōtika tangata, i te tupenga, me te tiaki taiao.