WhakamĀrama Āpitihanga
Koia nei te āhua o te papa tākaro poiuka me ngā tūranga o te kapa whaipōro. He tapawhā te āhua o te noho mai o ngā pūrei, ka kīia he taimana i te reo poiuka:
Ko ngā taputapu tākaro poiuka:
Ko te tākaro:
- Ka karangahia te kaipao e te kaiwawao, ā, ka tū ia me tana patu ki te pūrei kāinga. Ka epaina te pōro e te kaiepa, he epa tukuraro. E tika ana kia rere te pōro ki runga ake i te pūrei kāinga, ko te teitei, ki waenga i ngā turi me ngā pokohiwi o te kaipao.
- Ina paoa te pōro ki te rohe o te papa tākaro, ka oma te kaipao ki te pūrei tahi. Ko tā te kapa whaipōro he tiki i te pōro me te whiu atu ki te tūtei pūrei tahi. Mēnā ka tae atu te kaipao i mua i te pōro, ka tūpai ia ki reira, ka oma tonu rānei ki te pūrei rua. Ina tae tuatahi atu ko te pōro, ka puta te kaipao. Mēnā ka hopu kautia te pōro ka paoa e te kaipao, ka puta te kaipao.
- Ki te piua e te kaipao tana patu engari ka tohipa te pōro, ka kīia e te kaiwawao he poitika. Ka whakahokia te pōro e te tautopenga ki te kaiepa, ā, ka epaina anō. Mēnā ka toru ngā poitika, ā, ka tohipa te katoa, ka puta te kaipao.
- Mēnā kāore te epa e rere tika, ā, kāore te kaipao e piu i tana patu, ka karangahia e te kaiwawao he poihē. Mēnā ka whā ngā poihē, ka tukuna te kaipao ki te pūrei tahi.
- Ina paoa te pōro ki te rohe hapa, ā, kāore e hopu kautia, kāore e whakaaetia te oma a te kaipao, ā, ka epaina anō te pōro.
- Mēnā ka toru ngā poitika kāore i taea atu e te kaipao, ā, ka hopu kautia te epa tuatoru e te tautopenga, ka puta te kaipao.
- Mēnā e tūpai ana te kaioma ki tētahi pūrei, ka whakaaetia tana oma atu ki te pūrei e whai mai ana i te wā ka epaina te pōro ki te kaipao hou. Mēnā ka tae atu ia ki taua pūrei i mua i tana pāngia ki te pōro e te kapa whaipōro, ka tūpai ia ki taua pūrei. Ka kīia tērā tūtākaro ko te oma whānako. I ētahi wā, ka reti te kaioma hei karo i te pā.
Ko ētahi atu kupu poiuka:
- Ko te poiuka epa-horo. Arā, he hohoro tā te kaiepa tuku i te pōro, he uaua ake te pao.
- Ko te poiuka epa-māmā. He pōturi te rere o te pōro ka epaina, nō reira he māmā ake te pao. Mō te tamariki, mō te hunga e ako ana tēnei momo.
- Ko te epa māminga. I konei ka whakahorongia, ka whakapōturihia, ka tāwhirowhirohia rānei te pōro kia tāwhe te rere (epa tāwhe). Mā konei e uaua ake ai te pao.
- Ko te tuki. He pao iti ki te rohe e pātata ana ki te pūrei kāinga, e taea ai tētahi kaioma te koke ki te pūrei e whai ake ana. Me he kakama te oma a te kaipao ka taea atu e ia te pūrei tahi.
- Ko te pūrei kapi. He kaioma kei ia pūrei e tūpai ana, e tiaki ana kia paoa te pōro e te kaipao, e taea ai e rātou te oma atu ki te pūrei e whai ake ana.
- Ko te huripao. Ko te huringa o ia kapa ki te pao, ki te whaipōro. I te nuinga o ngā kēmu, e whitu ngā huripao, arā, e whitu ngā wā pao pōro, e whitu ngā wā whaipōro ki ia kapa.
- Ko te poihapa. Ka paoa te pōro kia tau ki te rohe hapa. Kāore e whakaaetia te oma, ā, ka epaina anō te pōro.
- Ko te oma ki uta. Nā runga i te tawhiti o te pao pōro, i te koretake rānei o te kapa whaipōro, ka oma te kaipao huri amio i te taimana i te tūtākaro kotahi, kia hoki ora atu ki te pūrei kāinga.