WhakamĀrama Āpitihanga
Koia nei te papa tākaro poiwhana me ōna wāhanga:
Ko ngā tūranga o roto i te kapa poiwhana:
- Ko te tautopenga. Ko ia anake te kaitākaro ka whakaaehia te whakamahi i ōna ringaringa, ki roto i te āpure tautuku anake. Ko tāna he haukoti, he hopu rānei i te pōro ka whanaia e te hoariri, kia kore ai e ū ki te mātiratira.
- Ko ngā kaipare. Ko rātou ki mua o te tautopenga hei aukati i te pōro kia kore ai e taea e te hoariri te whanapiro. Ka kīia ngā kaipare i ētahi wā, he hiku, arā, ko te hiku waenga, te hiku mauī me te hiku matau. I ētahi wā ka tohua ko tētahi o ngā kaipare hei kaitahi, ko tāna he kaupare ki ngā taha e rua o te papa tākaro, ki waenga anō hoki.
- Ko ngā takuahi. Ko rātou hei taukaea ki waenga i ngā kaipare me ngā kaikōkiri o te kapa. Mēnā kei te hoariri te pōro e kōkiri ana, ko tā ngā takuahi he hoki ki te āwhina i ngā kaipare. Mēnā kei a rātou te pōro, ko tā ngā takuahi he whanawhana, he whanatuku i te pōro ki waenga i a rātou, he waihanga nuka hei rorerau i te hoariri, he whanatuku rānei i te pōro ki ngā kaikōkiri o te kapa, arā, ki ngā tairere, ko rātou ka whanapiro. Arā ko te takuahi waenga, ko waenga o te papa tākaro tōna rohe matua, ko te takuahi mauī me te takuahi matau.
- Ko ngā kaikōkiri. Ko tā rātou mahi matua he whanapiro, arā, ka oma ki ngā wāhi wātea kia whiwhi i te pōro ka whanaia ki a rātou, ka whanawhana i te pōro, ka whanatuku i te pōro ki tētahi hoakapa hei rorerau i te hoariri, kātahi ka whanapiro.
Koia nei ētahi o ngā mahi i te papa tākaro:
- Ko te whana tīmata. Koia te whana tuatahi o te kēmu, te whana hei tīmata i te haurua tuarua, te whana rānei hei tīmata anō i te kēmu i muri i tētahi piro. Ka whanaia te pōro i te pū o te papa tākaro. Kāore e whakaaetia te tū a tētahi kaitākaro ki te haurua o te hoariri. Kāore hoki e whakaaetia te hoariri ki roto i te porohita pū i te wā o te whana tīmata, nō reira he whana iti te whana tīmata i te nuinga o te wā kia māmā ai te whiwhi pōro a tētahi hoakapa. Me ahu whakamua te whana tīmata.
- Ko te whanawhana. I konei ka oma te kaitākaro me te paku whana i te pōro ki a ia anō i ia rua tāwhaiwhai, toru tāwhaiwhai rānei.
- Ko te whanatuku. He whana hei tuku i te pōro ki tētahi hoakapa.
- Ko te whanapiro. He whana ka kotahi atu ki te ūhanga hei haukoti, hei hopu mā te tautopenga, otirā, hei kati māna. Ki te kore e katia, ā, e heipū ana te whana, ka ū, ka piro.
- Ko te whana rewa. Ka taitaia te pōro kia wawe te rere ki runga ake i tētahi kaipare. Kāore e rere roa te whana rewa.
- Ko te whana koko. He whana hei tīmata anō i te kēmu ina puta te pōro ki tua o te paepito, ā, ko tētahi o te kapa kaupare te kaitākaro whakamutunga ki te whakapā ki te pōro. Ki te pērā, ka riro i te kapa kōkiri te whana koko. He tūtākaro kōkiri te whana koko, ā, he maha ngā piro ka hua ake i te whana koko.
- Ko te whana hōkai. Ka whanaia te pōro e te kapa kōkiri, mai i tētahi taha o te papa tākaro kia ahu atu ki tētahi hoakapa kei roto i te āpure tautuku o te hoariri.
- Ko te whana pātea autaki. Ina hē te tākaro a tētahi, ka riro i te hoariri he whana pātea autaki i te wāhi tonu o te mahi hē. Ka whanaia te pōro ki tētahi hoakapa, kāore e whakaaetia he whanapiro.
- Ko te whana pātea pūkaka. Mēnā ka hara te tākaro a tētahi, ka riro i te hoariri he whana pātea pūkaka i te wāhi tonu o te hara. He whanapiro te whana pātea pūkaka, ā, mō ngā momo hara pērā i te pana, i te pupuri, i te rapahuki rānei i tētahi hoariri.
- Ko te whana tautuku. Ina whiua e te kaiwawao te kapa kaupare i roto i tō rātou āpure tautuku, ka riro i te kapa kōkiri he whana tautuku. Ka whakatakotoria te pōro ki te matohu tautuku, ā, ka whanaia e tētahi o te kapa kōkiri kia ahu atu ki te ūhanga. Ko te tautopenga o te kapa kaupare anake hei kaupare, hei kati i te whana tautuku.
- Ko te whana āpure ūhanga. He whana hei tīmata anō i te kēmu ina whanaia te pōro e tētahi o te kapa kōkiri ki tua o te paepito. Ka whanaia te pōro e tētahi o te kapa kaupare i tētahi wāhi kei roto i te āpure ūhanga.
- Ko te tukirae. Ka paoa te pōro ki te māhunga o te kaitākaro, hei tuku ki tētahi hoakapa, hei piro ūhanga rānei.
- Ko te whana roa. I te nuinga o te wā, he whana nā te tautopenga, nā tētahi hiku rānei kia rere tawhiti te pōro ki tētahi hoakapa i tērā atu haurua o te papa tākaro.
- Ko te whana rere. Ka whanaia te pōro i te pōro e rere tonu ana, i mua i te taunga ki te papa.
- Ko te rutu. Ko tā te kaipare he oma ki mua tonu i te aroaro o te kaitākaro e kōkiri ana i te pōro me tana aukati, tana tango rānei i te pōro i taua kaitākaro.
- Ko te maka paetaha. Ina puta te pōro ki waho o te paetaha ka makaia te pōro ki te papa tākaro e tētahi kaitākaro o te kapa kāore i whana i te pōro ki waho. Koia hei tīmata anō i te kēmu.
- Ko te pātū. He rārangitanga kaitākaro o te kapa kaupare ki waenga i te wāhi o tētahi whana pātea pūkaka me te ūhanga. Mā reira e uaua ake ai te piro.
- Ko te whana takapore. Ka peke te kaiwhana, ka porotēteke whakamuri hoki, ā, ka whana i te pōro e rere teitei ana ki runga ake i a ia.
- Ko te whana tāwhe. Ka whanaia te pōro kia tāwhirowhiro, mā reira e kōpiko ai te rere.
- Ko te pāringa. Hāunga te tautopenga, he hara mēnā ka pā te ringa o tētahi kaitākaro ki te pōro. He whana pātea ka riro i te hoariri.
- Ko te whana mātātahi. Mēnā e takarite ana ngā tapeke i te mutunga o te kēmu, ko te whana mātātahi hei whakatau i te kapa toa i ētahi tauwhāinga. E rima ngā whana tautuku a ia kapa kia kitea te kapa toa.
- Ko te piro ninipa. Ka hē te whana pōro a tētahi kaipare, ā, ka uru ki roto i te ūhanga o tōna ake kapa. Ka piro ko te hoariri.
- Ko te hinga tahupera. Ko te māminga a tētahi kaitākaro kia riro i tana kapa he whana pātea, he whana tautuku rānei. Ka taka ia ki te papa ānō nei e whara ana i te hara a te hoariri ki te pana, ki te rutu rānei i a ia.