Te Reo Matatini

kūmua

prefix

tūingoa

WHAKAMĀRAMA

He wāhanga kupu, he kūoro rānei ka tāpiria ki te tīmatanga o tētahi atu kupu (ka kīia tērā ko te tumu). Ka whai pānga tonu te tikanga o te kupu hou, engari he rerekē te whakamahinga i te rerenga kōrero.

Part of a word, or a syllable that is added to the beginning of another word (which is called the root or base of the word). The meaning of the new word is connected but its use in a sentence is different.

Tauira KŌrero

Mēnā e mōhio ana te ākonga ki te kūmua ‘whaka’, he āwhina nui tēnā ki te pānui i te katoa o te kupu.

Wāwāhia te kūmua me te tumu.

Whakamāramatia mai te whakamahinga o te kūmua ‘toko’ me tētahi tau.

WhakamĀrama Āpitihanga

Ko ētahi o ngā tino kūmua o te reo Māori, ko ēnei: kai-, whaka-, toko-, taki-, tau-, puku-.

Hei tauira o ētahi kupu e whai kūmua ana (kua tārarotia ngā kūmua): kaimahi, whakatū, tokotoru, takimano, taukumekume, pukumahi.

Ka kīia te kūmua 'whaka-', he kūmua pūtake. Ko tana tikanga matua, he huri i te tūāhua, i te tūmahi poro, i te tūmahi oti me te tūingoa hei tūmahi whiti. Hei tauira:

tumumomo kupuwhaka + tumutikanga
nuitūāhuawhakanuiKo te huri i tētahi mea kia nui ake.
moetūmahi porowhakamoeKo te mahi kia moe tētahi.
ngarotūmahi otiwhakangaroKo te mahi kia ngaro, kia huna rānei tētahi mea.
tānetūingoawhakatāneKo te huri i tētahi hei tāne.

Ko tētahi atu tikanga o te kūmua 'whaka-', he tohu ahunga. Hei tauira: whakarunga, whakamuri, whakatetai, whakateraki.

Takenga Mai

kū (kuhu) - insert

mua - in front of

KUPU KĒ ATU

pīmua

Tauira KŌrero

Mēnā e mōhio ana te ākonga ki te kūmua ‘whaka’, he āwhina nui tēnā ki te pānui i te katoa o te kupu.

Wāwāhia te kūmua me te tumu.

Whakamāramatia mai te whakamahinga o te kūmua ‘toko’ me tētahi tau.

WhakamĀrama Āpitihanga