Tikanga ā-Iwi

pāpori

social

tūingoa, tūāhua

WHAKAMĀRAMA

E pā ana ki te porihanga, arā, te pāhekoheko mai o te tangata ki roto i ōna anō rōpū, pērā i tōna whānau, i ōna marae, i ōna iwi, i tōna hapori, i ōna rōpū hākinakina, otirā i tōna whenua whānui.

Relating to society, and people interacting in groups such as their family, their marae, their kinship groups, their community, their sports groups, and the wider nation.

Tauira KŌrero

He ringa tōhau nui a Hine ki te kōkiri i ngā take pāpori hei hāpai i tōna iwi.

Ko te panoni pāpori e tohea ana e te iwi, ko te whakakorenga o te kaikiri.

He mea matakite i tērā rautau ngā raruraru pāpori kua hua ake i te horapa whānui o te pāhopori.

WhakamĀrama Āpitihanga

Arā kē te huhua o ngā horopaki e whakamahia ai tēnei kupu, te pāpori. Koia nei ētahi:

Ko te anga pāpori. Koia ko te āhua o te noho me ngā hononga kei waenganui i ngā tāngata o roto i tētahi rōpū, pērā i te whānau, i te marae, me te hapori. Hei tauira, ko ngā paparanga o roto i te rōpū, pērā i te kaumātua, te pakeke me te tamariki; ngā kaiārahi, ngā kaimahi me ngā tonotono. Mā roto i te anga pāpori e hua ake ai ētahi tikanga, me ētahi whanonga ka whāia e te tokomaha, e pūmau ai te rōpū. Ka kīia ko te tūwhena pāpori, ko te pūmautanga hoki.

Ko te papapori, koirā te wehewehenga o te porihanga i runga i te tūranga ohapori o te tangata, arā, ko tōna whairawa, ko tōna rawakore rānei, tana tūranga mahi me tana tūranga pāpori. He anga pāpori tēnei i kawea mai i Ingarangi, i Ūropi. Ko te neke a te tangata mai i tētahi papapori ki tētahi, ka kīia ko te panuku pāpori. He rite ki te koeko tēnei momo anga pāpori, arā, he tokoiti kei te papapori runga, he tokomaha kei te papapori raro:

Arā he whenua, he hapori, he rōpū rānei, kāore ētahi o ōna tāngata e rata ana ki te anga pāpori, inā pea he porihanga tautika-kore, kāore ō rātou mana tōrangapū. Ka hua ake i reira ngā tohe mō te panoni pāpori, mō te whakaumu pāpori rānei, me te huatika pāpori. I ētahi wā, ka tutū te puehu, waihoki pea ko te pāhekeheke pāpori te hua.

Mēnā e whāia ana e tētahi kia panonihia, kia whakahoungia rānei te anga pāpori me ngā whanonga pāpori, ka kīia tērā ko tana whāinga pāpori. He maha ngā momo koringa pāpori e tutuki ai te whāinga pāpori a tētahi, pērā i te mahi whakaaweawe i runga pāhopori, i te whakatū rōpū tōrangapū, i te whakarite hīkoi mautohe, i te whana rānei.

Ko te take pāpori, koirā ngā momo kaupapa ka pā ki te porihanga, pērā i te kaikiri, i te whakatahe, i te kai whakapōauau, i te kāingakoretanga me te tuakoka. Ko tā ngā rōpū tōrangapū o roto i tētahi manapori, he kauhau i ā rātou kaupapa e pai ake ai, e tika ake ai ēnei momo take pāpori, hei pōti mā te marea.

Kei ia porihanga ngā momo whanonga e tika ana, ā, ka kīia ērā ko ngā ritenga pāpori. Hei tauira o ētahi ritenga pāpori o te ao Māori, ko te kore o te tangata e noho ki runga tēpu, ki runga pera rānei; ko te tango hū i mua i te kuhu atu ki te whare; ko te whakaute a te mātātahi i te mātāpuputu.

Ki te kore te tangata e aru i ngā whanonga pāpori e tika ana, ko te hāmene i raro i te ture pea te hua, ko te whakamā, ko te kohetetanga, ko te korenga o te tūranga mahi ētahi atu hua tērā pea ka puta.

Tauira KŌrero

He ringa tōhau nui a Hine ki te kōkiri i ngā take pāpori hei hāpai i tōna iwi.

Ko te panoni pāpori e tohea ana e te iwi, ko te whakakorenga o te kaikiri.

He mea matakite i tērā rautau ngā raruraru pāpori kua hua ake i te horapa whānui o te pāhopori.

WhakamĀrama Āpitihanga