ture

WhakamĀrama Āpitihanga

E rua ngā momo ture matua i te pūnaha tika o Aotearoa:

• Ko te ture porihanga. Koia ko ngā ture e pā ana ki ngā āhuatanga pēnei i te whenua, i te tāke, i te kāwanatanga ā-rohe, i ngā take ā-whānau, i te ahumahi, i te kirimana whiwhi mahi, me te maha noa atu.
• Ko te ture taihara. Mā te ope pirihimana me te pūnaha kōti ēnei ture e hāpai.

Arā hoki ngā ture ā-rohe ka whakatūria e ngā kaunihera ā-rohe. He ture ēnei e pā ana ki ngā āhuatanga noho o te rohe, pērā i te whakatau i ngā wāhi hoko waipiro me ngā wāhi waipiro-kore o te tāone, i ngā tepetere mō te taraiwa motukā i ngā huarahi o te tāone, i ngā ture mō te tango wai i ngā awa o te rohe, me te maha noa atu.

Koia nei te huarahi e mana ai tētahi ture hou i Aotearoa:

1. Ka tuhia he tauira ture i te tuatahi hei tirotiro, he wānanga, hei tohe mā te pāremata, me te whai wāhi mai o te iwi whānui ki te tuku whakaaro mai. Ka kīia te tauira ture, he pire.
2. Ka whakatakotoria ōkawatia te pire ki mua i te pāremata.
3. Ko te pānuitanga tuatahi ki rō pāremata. Ka kōrerohia te takune o te pire, ōna painga, ngā wāhi hei whakapai ake, ka whakahēngia hoki e te hunga whakahē. Ka tāpaetia pea he whakahoutanga. Mēnā ka whakaaengia e te pāremata, ka haere te pire ki te komiti whiriwhiri e hāngai ana ki te kaupapa o te pire, pērā i te mātauranga, i te Toko i te ora, i te hauora, i te aha kē atu.
4. Ka tohea te pire e te komiti whiriwhiri. Ka whai wāhi atu ngā rōpū tōrangapū katoa o te pāremata ki te komiti whiriwhiri. Ka whai wāhi hoki te marea ki te tuku kōrero, ki te tāpae whakaaro.
5. Ka hoki te pire me ngā whakahoutanga, ngā tūtohunga a te komiti whiriwhiri kia pānuihia tuaruatia ki rō pāremata. Ka pōtihia e te pāremata mēnā ka haere tonu te pire.
6. Ka āta tohea anō te pire me ōna taipitopito e te katoa o te pāremata, ākene pea ka tāpaehia he whakahoutanga atu anō.
7. Ko te pānuitanga tuatoru o te pire whakamutunga. Ka pōtihia e te pāremata mēnā ka turehia, ka ākiria rānei.
8. Mēnā ka turehia, ka waitohua e te kāwana tianara, kātahi ka mana hei ture mō Aotearoa.