WhakamĀrama Āpitihanga
Koia nei ngā wāhanga e whā o tēnei mea te oranga torowhārahi, ka tohua e Ahorangi Tā Mason Durie i tana tauira, Te Whare Tapa Whā. He rerekē te aronga a tēnā me tēnā, engari koia nei ētahi āhuatanga e aro nuitia ana, waihoki e hono ana tētahi ki tētahi:
- Ko te oranga hinengaro. E tau ana te hinengaro o te tangata. E pakari ana te hinengaro ki te whakatatū i ngā raruraru, ki te tūhura i ngā kaupapa e hiahiatia ana.
- Ko te oranga wairua. E mauri tau ana te tangata, e noho huānga ana ki tōna whānau, ki tōna hapori. E piki ana tōna tuakiri, e whakapono ana ki a ia anō.
- Ko te oranga tinana. E whai ngoi ana te tangata ki te mahi i āna mahi, e tika ana te haere o ngā wāhanga o tōna tinana.
- Ko te oranga whānau, oranga pāpori rānei. E pai ana tā te tangata pāhekoheko ki tangata kē, me āna hononga ki tangata kē, ki rōpū kē.
Ka pā hoki te kupu nei, te oranga, ki te huhua noa atu o ngā āhuatanga. Hei tauira:
- Ko te oranga reo, arā, te pakari o te reo i roto i tētahi whānau, i tētahi rōpū kē atu rānei, me te pānga o tērā ki te oranga torowhārahi o te tangata, o te whānau, o te rōpū.
- Ko te oranga hapori, arā, ko te taurikura o te hapori me tōna āhei ki te whakatatū i ngā raruraru tērā ka puea ake.
- Ko te oranga taiao. Koia ko te āhua o te taiao māori, pērā i te wai, i te ngahere me te kararehe, me te āhua hoki o te taiao hanga, pērā i te tāone.
- Ko te oranga oneone, arā, ko te humi o ngā momo rauropi e noho mai ana ki roto i te oneone, me te kore o te tāhawahawa.
Koia nei ētahi āhuatanga ka pā ki te oranga o te tangata:
- Ko ngā awenga ahurea. Mēnā e pai ana te hononga o te tangata ki tōna ahurea ka piki tōna oranga, inā ka noho huānga ia ki roto i tōna whānau, i āna tikanga, ka pakari anō tōna tuakiri.
- Ko ngā awenga taiao. Ka ora te tangata mēnā e ora pai ana te mauri o te taiao māori e noho nei ia, pērā i te wai, i te hau takiwā me te whenua. Arā hoki te awenga o te taiao noho, pērā i te mārire o te whare me ōna piringa tāngata.
- Ko ngā awenga pāpori. He mea nui kia whakapikia, kia tautokona rānei te kiritau o te tangata e ngā hapori ka whai wāhi atu ia, pērā i te hapori o te kura, i ngā hapori tuihono, me ngā karapu hākinakina.
- Ko ngā awenga whiringa kai. Ina tika te whiringa kai a te tangata, he whakapikinga oranga tērā mōna. Ka whiwhi ia i ngā taiora e pai ai ngā mahi a tōna tinana, e whai ngoi ai ia.
- Ko ngā awenga ahumoni. Mēnā e rawaka ana te moniwhiwhi a te whānau, ka pai anō tana utu i tētahi whare pai, tana hoko kai pai, tana haere ki ngā kaupapa ā-rēhia me ērā atu mea ka pāpā atu ki te oranga o te whānau.