tūmahi

WhakamĀrama Āpitihanga

Koia nei ētahi o ngā momo tūmahi¹:

• Ko te tūmahi whiti: He tūmahi ka rere atu, ka pā atu, ka whiti atu te mahi e kōrerotia ana ki tētahi hanga i tua atu i te mea nāna te mahi. Hei tauira o te reremahi e whai tūmahi whiti ana:
  • E tapahi ana a Hine i te rēwena.
  • Kua whakatika a Tama i tana rūma.

• Ko te tūmahi poro: He tūmahi ka noho motuhake te mahi e kōrerotia ana ki te mea nāna ake te mahi, kāore e rere atu, e pā atu, e whiti atu ki tētahi atu hanga. Hei tauira o te reremahi e whai tūmahi poro ana:
  • E tihetihe ana a Hine.
  • Kua nohopuku a Tama.

• Ko te tūmahi oti: He tūmahi e tohu ana i te tutuki, i te eke kē o tētahi mahi, o tētahi āhuatanga rānei. Hei tauira o te reremahi e whai ana i te tūmahi oti:
  • Kua mate a Kui.
  • I pakaru i a au te matapihi.
  • Kei mahue koe ki te kāinga.

• Ko te tūmahi hāngū: He tūmahi, ko te noho mai o tētahi kūmuri whakahāngū (pērā i te '–a', i te '–tia', me te '–hia') tōna tino waitohu. He tūmahi hāngū te kupu ‘taea ’. I roto i te rerehāngū, ko te mahi kē te tumu o te rerenga kōrero. Ko te kupu ‘e’ hei whakaatu i te mea nāna te mahi. Hei tauira o te rerehāngū:
  • Kei tōkia tō kiri e te mātao.
  • Kua whakapaitia  te rūma.

• Ko te tūmahi āhua: He momo tūmahi poro e mātua whakaatu ana i te āhua kua tau ki tētahi tangata, ki tētahi mea rānei. Hei tauira o te reremahi e whai ana i te tūmahi āhua:
  • Kua pōuri a Tame.
  • Kei te riri  tonu te kuia rā.
  • Kaua e pūhaehae .

• Ko te tūmahi tohutohu, arā, te tūhau: Ka whakamahia tēnei momo i roto i te rerenga kōrero tohutohu. Hei tauira o te rerewhakahau:

¹He mea tango ēnei whakamārama i te pukapuka He Raurau Kupu, i whakaputaina e Haemata i te tau 2014.