mate hinengaro

WhakamĀrama Āpitihanga

Ko ētahi wehewehenga matua o ngā momo māuiui, ko ērā ka pā ki te tinana, me ērā ka pā ki te hinengaro, arā, ki ngā kare ā-roto, ki ngā piropiro, ki te wairua o te tangata, ki tōna kiritau, ki ōna whakaaro me āna whanonga. Hei tauira o ētahi mate hinengaro:

• Ko te kōtonga, ko te rāwakiwaki rānei. Ka pāpōuri, ka taumaha te ngākau me te wairua o te tangata, ka korou-kore ia, ka heke tōna kiritau me ōna whakaaro ki a ia anō. Ka takea mai pea te kōtonga i te wharanga tinana, i tētahi momo pāmamae, i tētahi tūkinotanga rānei pērā i te whakaweti me te taitōkai.
• Ko te māuiui whaiaro rua. I tēnei māuiui, ka hurihuri haere ngā piropiro o te tangata. He wā ka totoa, ka pītakataka, he wā ka kōtonga, he wā anō ka pai noa iho. I te wā e totoa ana ka piki tana kiritau, ka tere tana reo, ka pītakataka ia, ka āritarita.
• Ko te māuiui wairua tuakoi. Ka tino riroi ngā whakaaro o te tangata, ōna kare ā-roto, tōna aroā ki te ao e noho nei ia, tōna aroā ki a ia anō hoki. Ko te pohewa, ko te pāhewahewa me te kotiti o te whanonga ētahi o ngā tohumate o tēnei māuiui.
• Ko te mate aro pīkari. E hē ana te āhei o te tangata ki te aro ki āna mahi, ka huri haere ōna whakaaro ki wī ki wā, ka totoa āna whanonga, ka pītakataka, ka manawa rere ia.
• Ko te takiwātanga. He momo mate whanake tēnei, e kotiti ai tā te tangata whakawhiti kōrero, tana pāhekoheko ki tangata kē, ōna pūkenga nuku, me tōna aroā ki tōna anō ao. He mate ka pā ki te pūnaha ioio o te tangata. Nā te mea he rerekē te pā o tēnei mate ki tēnā, ki tēnā, ka kōrerohia te mate takiwātanga whānui, kia hāngai ki te whānuitanga o tēnei momo mate. Me he pēnei te aro ki te takiwātanga, tērā e kitea ngā wāhi e raru ana me ngā wāhi e pai noa iho ana.
• Ko te korongenge. Ka tipuheke te hirikapo o te tangata, ka hē tōna pūmahara, tōna aroā ki tōna ao, tōna reo, me tōna āhei ki te whiriwhiri whakaaro. Ka hē anō hoki ko ōna kare ā-roto me āna whanonga. He mate roro tēnei ka mātua pā ki te mātāpuputu. Ko te tuapaemahara tētahi momo korongenge, he mate wareware. Ka mātua mātaihia ēnei momo mate i te tūtanga o te rāngai hauora e kīia nei ko te hauora mātāpuputu.
• Ko te māuiui pohokore. Ka hē ngā whakaaro o te tangata ki te āhua o tōna tinana, me te pōhēhē he mōmona ia. I tēnei pōhēhētanga o te roro, ka tahuri ia ki te whakaheke i tōna taumaha, nāwai ā, ka whīroki, ka ruhi, ka pohokore, ka heke tōna kiritau. Ko te mate whakaruaki tētahi atu māuiui pongakawa. I tēnei mate, ka kai inati te tangata, kātahi ka whakaruaki i a ia, ka whakapuango, ka inati hoki tana kori tinana.

Mēnā ka tino pākia te tangata ki te mate hinengaro, ka tino hē pea āna whanonga, ka kunanu tōna reo, ka parure, ka kārangirangi, ā, ko te mate kuawa pea te otinga atu.