Hauora

kare ā-roto

emotion

tūingoa

WHAKAMĀRAMA

He mea ka toko ake i te ngākau, i te whatumanawa pērā i te koa, i te pōuri, i te riri, i te aroha, i te aha atu.*

He Pātaka Kupu (wh. 220)

Something which arises from within the heart and mind, such as happiness, sadness, anger and sympathy, amongst others.

Tauira KŌrero

Arā ngā kare ā-roto taupatupatu ka hua ake mēnā ka toa a Whītī i tā rātou kēmu ki ngā Ōpango ā te Rāhoroi nei.

E māharahara ana ahau ki te hauora kare ā-roto o taku teina i te matenga o tana hoa piripono.

Ko te pōkaikaha te kare ā-roto e kaha ana te pā ki te hunga taiohi, nā runga pea i te taupatupatu o ngā uara o tō rātou aropā, me ngā uara o ō rātou mātua.

WhakamĀrama Āpitihanga

He tere te tokonga ake o te kare ā-roto hei urupare ki tētahi āhuatanga ka whakaoho i te tangata, pērā i te matenga o tētahi hoa piripono. Ka whakaputaina e te tinana tētahi matū, ka rere amio i te tinana, mā reira e puta ai ngā kare ā-roto o te tangata.

Ko te kare ā-roto matareka he mea hei hiki i te wairua o te tangata, pēnei i te koa, i te aroha, me te mauri tau.

Ko tā te kare ā-roto matakawa, he pēhi i te wairua o te tangata, pēnei i te pōuri, i te harawene, i te wetiweti, i te riri, i te hopo, me te mataku.

Mēnā ka tino raru te tangata i te aranga ake o te kare ā-roto matakawa, tērā pea ka pāngia ki te kōtonga, ā, ka kīia he kare ā-roto tikoki taua tangata rā. Ko te kare ā-roto tūwhena te tauaro o tērā, arā, ka māhuruhuru tonu, ahakoa te aranga ake o te kare ā-roto matakawa.

Ko te pupuri kare ā-roto tētahi atu take e kōtonga ai te tangata, arā, ka kore ia e whakaputa i ōna kare ā-roto, ka pupuri tonu, nāwai ā, ka pōkaikaha pea, ka manawa pā, ka kārangirangi.

Nō muri mai i te tokonga ake o te kare ā-roto, ka puta ko ngā aurongo o te tangata. Ko ngā kare ā-roto te takenga o te aurongo, engari ko te āhua o ngā aurongo ka hua ake i te ihokiri o te tangata, i ōna wheako o mua, i ōna whakapono, i ōna whakaaro, i ōna maharatanga. Hei tauira o ētahi momo aurongo:

Ko ngā piropiro o te tangata, koia ko te āhua o tana wairua. Ehara i te mea ka toko ake ōna piropiro i tētahi tūāhuatanga motuhake, engari he maha ngā takenga mai, pērā i te taiao (te wāhi, te huarere, ngā tāngata), ngā āhuatanga whaiaroaro (pērā i te whiringa kai a te tangata me tōna kaha ki te kori tinana), me te hauora hinengaro o te tangata. Hei tauira o ētahi piropiro: ko te māoriori, ko te māhorahora, ko te parohe, ko te ngākau rorotu, ko te ngākau hākerekere, ko te manahau, ko te poururu, ko te āmaimai, ko te kārangirangi.

I ētahi wā ka hurihuri, ka tārere rānei ngā piropiro o te tangata, nā runga pea i tētahi āhuatanga o te taiao, pērā i te puoro e tangi mai ana; i tētahi āhuatanga o te tinana, pērā i te huringa taiaki i te wā o te taiohinga, o te ruahinetanga, o te rerenga ikura rānei; i te kainga rānei o tētahi pūroi. Ka kīia ēnei he piropiro hurihuri, he piropiro tārere rānei.

Tauira KŌrero

Arā ngā kare ā-roto taupatupatu ka hua ake mēnā ka toa a Whītī i tā rātou kēmu ki ngā Ōpango ā te Rāhoroi nei.

E māharahara ana ahau ki te hauora kare ā-roto o taku teina i te matenga o tana hoa piripono.

Ko te pōkaikaha te kare ā-roto e kaha ana te pā ki te hunga taiohi, nā runga pea i te taupatupatu o ngā uara o tō rātou aropā, me ngā uara o ō rātou mātua.

WhakamĀrama Āpitihanga