WhakamĀrama Āpitihanga
Koia nei ētahi kupu, kīanga rānei hei whakaatu tūponotanga. Kua rārangihia mai i te mea e kī ana ‘āe mārika ka hua ake tētahi āhuatanga’ ki te mea e kī ana ‘e kore rawa tētahi āhuatanga e hua ake’:
- āe mārika
- kāore e kore
- āe pea/tērā tonu pea
- ākene pea/tērā pea
- kāore pea
- e kore
- e kore rawa
E taea ana te tūponotanga o tētahi putanga te tātai. Ko te tūponotanga tātai tērā. Whakawehea te maha o taua putanga ki te maha o ngā putanga katoa e taea ana. Hei tauira:
Ko te 1/6 te tūponotanga ka puta he ‘6’ ina pīrorihia he mataono tau:
Ko te tūponotanga whakamātau, koirā te auau o tētahi putanga i roto i tētahi whakamātau. Hei tauira:
E 5 ngā porotiti kei roto i tētahi ipu, he rerekē te rahi me te tae o ia porotiti. Ka tangohia matapōkerehia tētahi porotiti, kātahi ka whakahokia. Mēnā 100 ngā tangohanga porotiti, ā, e 7 ngā wā ka tangohia te porotiti whero, ka kīia ko te 100 7/100 te tūponotanga whakamātau o te porotiti whero.
Ko te tūponotanga tātai, koirā te whiriwhiri i te tūponotanga o tētahi putanga i runga anō i te whakaaro arorau. Hei tauira:
- E whā ngā wāhanga ōrite o te pūrere takahurihuri nei, nō reira ko te 1/4 te tūponotanga o ia wāhanga.
- E rua ngā wāhanga whero, nō reira ko te 1/2 te tūponotanga ka tau ki te rohe whero.
- Ko te 1/4 , te 25% rānei te tūponotanga ka tau ki te rohe kahurangi. He pērā hoki mō te rohe kākāriki.
- Mēnā 100 ngā takahurihanga o te pūrere, ko te 25 te tūponotanga tātai ka tau ki te rohe kahurangi (1/4 o te 100 = 25)
- Mēnā 1000 ngā takahurihanga, ko te 500 te tūponotanga tātai ka tau ki te rohe whero (1/2 o te 1000 = 500)
Ko te tūponotanga whakamātau, koirā te tūponotanga o tētahi putanga ka hua ake i tētahi whakamātau. Hei tauira:
E 20 ngā kāri. He kiwi, he tūī rānei te pikitia kei ia kāri. Kāore e mōhiotia ana te maha o tēnā manu, o tēnā manu. He matapōkere te tango i tētahi kāri, kātahi taua kāri ka whakahokia.
Mēnā 100 ngā tangohanga kāri, ā, e 75 ngā kiwi, ka kīia ko te 75/100 , te 3/4 , te 75% rānei te tūponotanga whakamātau o te kiwi.